Продвижение: арабская культура - Ева Мачут-Мендека

Pozycja po zwrocie, możliwe uszkodzenia: okładka porysowana, rogi zagięte, strony przybrudzone na grzbiecie.

Mity, literatura, polityka

Do istoty kultury arabskiej prowadzą – wciąż obecne w życiu współczesnych Beduinów – wzorce plemienne, wyrażające się w decyzjach, w tym politycznych, plemiennych naczelników, a także normy życia religijnego – islamu, choć również chrześcijaństwa. Fenomen kultury arabskiej przybliża refleksja nad człowiekiem i jego czasem – zagadnienia do ujęcia w kategoriach psychologii Carla Gustava Junga, ze szczególnym uwzględnieniem funkcji psychicznych: myślenia, uczucia, percepcji i intuicji. Koncepcje te znajdują potwierdzenie w dziesiątkach manifestacji wynikających z codziennego życia i obrazów rysujących się w mediach i w literaturze.

Człowiek ten to, z jednej strony, racjonalista, nastawiony na postęp i rozwój ojciec rodziny, przedsiębiorca, polityk, z drugiej – mistyk, odwołujący się do pokładów własnego życia wewnętrznego i zbratany z przyrodą. To bojownik walczący o swój kraj z kolonializmem i neokolonializmem, gospodarz tak gościnny, że odda duszę i mienie swoim gościom, kiedy indziej – nieufny krytyk lawinowego zainteresowania Wschodem. Na obrzeżach miast i pustyń zachowuje swój magiczny świat jak skarb w otchłani stechnicyzowanej kultury, zarazem wkracza z całą siłą w sferę nowoczesnej myśli. Staje się aktywnym współtwórcą aulamy – globalizacji, którą "tu i teraz", już w wieku XXI, wzbogaca swoją żywotnością, inspirując rewolucje 2011 r. – fenomen na miarę współczesnej historii powszechnej.

Spis treści

Wprowadzenie

Rozdział 1: Kultura w mitach

1.1. Wielkie mity ziem arabskich

1.2. Mit Al-Dżaziry

Rozdział 2: W kierunku tradycji plemiennej

2.1. Gorący świat Beduinów

2.2. Z mieczem w dłoni

Rozdział 3: Swoi, obcy, inni: literackie obrazy konfliktów w świecie arabskim w XIX–XX wieku

3.1. Ogólny zarys problematyki

3.2. Konflikty doświadczane bezpośrednio jako tworzywo literackie

3.3. Postawa refleksyjna jako sposób poszukiwania sensu

3.4. Wschód i Zachód: koncepcja Abd ar-Rahmana Munifa

3.5. Europa a islam – spory i fascynacje

Rozdział 4: Świat w procesie przemian: obrazy Egiptu i Maroka

4.1. Egipt: natura przemian

4.2. Maroko: oblicza tożsamości

Rozdział 5: Obrazy kobiet i mężczyzn w literaturze arabskiej

5.1. Typologia postaci

Rozdział 6: Koncepcje czasu w obrazach literackich

6.1. Typologia czasu

Rozdział 7: W kręgu obyczajów

7.1. Droga do małżeństwa: kobiecy rytuał ochronny

7.2. Magia jako wyraz kobiecej duszy

Zakończenie

Bibliografia

Indeks osobowy

Indeks rzeczowy

O Autorach

Ewa Machut-Mendecka – absolwentka arabistyki na Uniwersytecie Warszawskim, pasjonuje się literaturą i językiem świata arabskiego, żywo interesuje się też kulturą, problematyką społeczną i etnologiczną obszarów muzułmańskich oraz religią islamu. Zagadnienia te bada od strony teoretycznej i praktycznie. Napisała m.in. książki: "Współczesny dramat egipski" (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984), "Główne kierunki rozwojowe dramaturgii arabskiej" (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1992), "The Art of Arabic Drama. A Study in Typology" (Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 1997), "Studies in Arabic Theatre and Literature" (Academic Publishing House Dialog, Warszawa 2000).

Jest współautorką (wraz z K. Bielawskim, J. Kozłowską, K. Skarzynską-Bocheńską) unikalnej monografii "Nowa i współczesna literatura arabska XIX i XX w. Literatura Arabskiego Maghrebu" (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989), jednej z najobszerniejszych tego typu prac na świecie. Od ponad dziesięciu lat interesuje się psychologią Karola Gustawa Junga, korzystając z jego metod do badań nad kulturą arabsko-muzułmańską. Jest profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego oraz Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej.

Fragment książki

Mit Al-Dżaziry

Do mediów przeniknęły oba rodzaje sztuki, zarówno symptomatyczna, jak i wizjonerska, wynikająca ze spontaniczności i oddziaływaniu archetypów, w przeciwieństwie do „sztuki symptomatycznej”, odwołującej się do planowania i racjonalizmu (Rosińska, 1982, s. 84 i n.). Wiele telewizyjnych programów arabskich, opartych na dobrze wyważonych schematach, zasługuje na miano pierwszej z nich. Nie brak jednak również sztuki wizjonerskiej. Odnoszę do niej programy znanej stacji telewizyjnej Al-Dżazira, relacjonujące najbardziej dramatyczne wydarzenia i przejmującą rzeczywistość. Sztuka tego medium wynika z jego pełnej napięcia dramaturgii, budzącej wielkie emocje, oraz kunsztu przekazu, którego źródłem jest bezwzględne dążenie do wyważenia odmiennych i opozycyjnych racji.

Katarska telewizja Al-Dżazira powstała w końcu XX wieku i budzi wiele emocji jako fenomen medialny, nowa forma, w której znajduje swój wyraz archetyp sztuki komunikowania i porozumiewania się. Stacja zmierza do równouprawnienia kobiet i mężczyzn, twarze jej prezenterek i prezenterów są równie dobrze znane. Niemniej świat, jaki obrazuje codziennie i w dziesiątkach programów, to świat wojenny, spoczywający na barkach walczących mężczyzn. Stąd Al-Dżazira wydaje się zjawiskiem, które pozwala się ująć w ramach kultury męskiej.

Telewizja ta i – coraz bardziej – jej program internetowy mieści się i nie mieści w przyjętych schematach działania współczesnych mediów. W codziennych programach, dziennikach – szczególnie tym wieczornym Hasad aljaum aum (Dzienny zbiór) – cyklach i talkshow pokazuje sztukę dziennikarską wysokiej próby, widoczną w obrazach, języku, technice, ideowości i pasji. Zarazem Al-Dżazira narusza powszechnie przyjęte formy tabu, godzi w reguły poprawności medialnej, promując koncepcję dziennikarstwa telewizyjnego bez granic i barier pod względem merytorycznym, ale schludnego i eleganckiego w formie. Znaczenie stacji trafnie wyraża tytuł książki pod redakcją Muhamada azZajaniego Phenomenon of alJazeera, która nie jest jedyną poświęconą jej pracą. Al-Dżazira od swojego zarania jest na ustach świata, mnożą się publikacje na temat stacji. Powszechnie znana stała się jej historia, którą warto tu pokrótce przypomnieć.

Al-Dżazira powstała w Dausze w 1996 roku, z inicjatywy postępowego władcy Kataru Hamada Ibn Chalify asSaniego. Sławę zdobywała w latach dziewięćdziesiątych i dwutysięcznych swoimi bezkompromisowymi relacjami z doniosłych wydarzeń: operacji sił zachodnich w Iraku „Pustynny Lis” w 1998 roku, powstania palestyńskiego – Intifady w 2000 roku i amerykańskiej inwazji na Afganistan w 2001 roku. Już tylko dzięki pasji wkładanej w te przekazy, a w ich ramach w bezwzględnym dążeniu do prawdy, można mówić o misyjności AlDżaziry. Stacja pełni misję w tym sensie, w jakim oczekuje się tego od ambitnych mediów na całym świecie, ale stara się iść dalej niż one, intensyfikując w swoich programach unikatowe, nowatorskie formy dziennikarstwa telewizyjnego.

Jest to możliwe, gdyż pod względem środków formalnych i technicznych emisje AlDżaziry sięgają po najlepsze wzory dziennikarskie. Programy przygotowują doświadczeni dziennikarze arabscy, którzy wcześniej pracowali dla BBC. Dynamiczny sposób nadawania przypomina styl CNN, a w Polsce TVN.

Al-Dżazira wyraża pasję i bezkompromisową ideowość. Zwykle próba opisania zjawisk, w których pierwszoplanową rolę grają emocje, sprawia niemałą trudność. Niemniej warto zarysować typologię AlDżaziry, ze szczególnym uwzględnieniem jej misyjności. Misja stacji widoczna jest zwłaszcza w bezkompromisowej promocji kilku idei zasługujących na szczególną uwagę.

1.2.1. Idea wolności słowa

Słynący z odwagi dziennikarze i reporterzy stacji od chwili jej powstania nieustannie narażali własne życie. Biura stacji były bombardowane, tak stało się na przykład w Afganistanie w 2001 roku, a w 2003 roku w czasie działań wojennych w Iraku zginął dziennikarz AlDżaziry, Tarik Ajjub. Dociekając w sposób bezwzględny prawdy, nie szczędząc drastycznych szczegółów i wywołując burze swoimi wywiadami, dziennikarze AlDżaziry niejednokrotnie narażali się opinii publicznej i politykom.

W programach stacji nie ma cenzury. Jej brak jest podstawowym gwarantem wolności słowa, co opinia publiczna przyjmuje zazwyczaj z uznaniem. Ale już w następnej chwili nasuwa się problem natury etycznej. Powstaje pytanie o konsekwencje koncepcji wolności, jej granice czy bezgraniczność.

Problem ten ujawnił się ze szczególną siłą, gdy Al-Dżazira nadała po raz pierwszy – było to zaledwie w dwa miesiące po 11 września, w listopadzie 2001 roku – kasetę z nagraniami wypowiedzi Usamy Ibn Ladina.

Marcin Styszyński pisze:

„Tematem, który wzbudza szczególne kontrowersje, jest z pewnością prezentacja oświadczeń i komunikatów Usamy Ibn Ladina i Ajmana azZawahiriego, zwłaszcza po zamachach 11 września 2001 r. w Nowym Jorku i Waszyngtonie. Publikacja materiałów AlKa’idy sprawiła ponadto, że Al-Dżazira zyskała rozgłos na całym świecie i bardzo często była nazywana tubą propagandową tej terrorystycznej organizacji. Nadawanie przesłań Ibn Ladina można, oczywiście, tłumaczyć względami czysto marketingowymi, pozwalającymi stacji zyskać nowych odbiorców, reklamodawców i rozgłos na całym świecie. Sądzę jednak, że przyczyn tego należy doszukiwać się raczej w wytyczonej polityce medialnej AlDżaziry zawartej w kodeksie etycznym, podkreślającym m.in. niezależność w prezentowaniu audycji, dążenie do ukazywania całej prawdy, otwartość na różne, często przeciwstawne opinie, oddzielanie niezależnego materiału filmowego od powstających na jego bazie reportaży, relacji i komentarzy” (Styszyński, 2009, s. 231).

Nagrania przyciągnęły powszechną uwagę, ekscytując opinię publiczną i zrażając ją do AlDżaziry, a przede wszystkim wywołały burzliwe dyskusje. Nie udało się ich sprowadzić jedynie do pytań o stosunek stacji do terroryzmu i oskarżeń o sprzyjanie jego zjawisku, problem wolności słowa wydawał się równorzędny. Zwłaszcza że Al-Dżazira, niczym niezrażona, emitowała kolejne nagrania Ibn Ladina i dalej nadaje wypowiedzi innych terrorystów oraz wywiady z nimi. Emisje te mieszczą się w koncepcji nieskończonej wolności dziennikarskiej z jednej strony i wiążą z ryzykiem propagowania zawartych w nich treści, niedopuszczalnych z punktu widzenia interesu publicznego z drugiej.

Niezależnie od kontrowersji, jakie dzisiaj budzi, Al-Dżazira konsekwentnie realizuje politykę wolności słowa we wszystkich swoich programach. Szczególne emocje wywołują jej emisje zwane talkshow, a wśród nich chyba największe słynny AlIttidżah almu’akis (Kierunek opozycyjny). Twarz Fajsala alKasima, syryjskiego dziennikarza, autora i prezentera programu, należy do najbardziej znanych w świecie arabskim.

„Kiedy AlKasim pojawia się publicznie, gromadzą się wokół niego ludzie, dopóki nie założy przebrania. Mówi się często, że arabskie miasta wyludniają się w widoczny sposób, gdy jego talkshow jest na antenie. Znosi wszelkie ataki. W tym samym czasie był oskarżany o laicyzm, komunizm, przynależność do masonerii, syjonizm i arabski nacjonalizm.

– Byłem też oskarżany o współpracę z wywiadami wszystkich krajów z wyjątkiem Togo i Burkina Faso – powiada.

Wciąż otrzymuje pełne nienawiści emaile, z których większość pochodzi od wywiadów albo tajnych policji” (Miles, 2005, s. 41).

Tylko pozornie bezpieczny w ścianach studia telewizyjnego, AlKasim należy do najbardziej zagrożonych dziennikarzy AlDżaziry (por. Pietrzyk, 2007, s. 456). Dostaje tysiące emaili z pogróżkami, a przekręcając klucz stacyjki samochodowej, za każdym razem lęka się o swoje życie. Jego programy są przykładem wolności słowa, która zapewne zawsze – raz na tydzień – kogoś zniechęci i oburzy. Formuła AlIttidżah almu’akis jest niezwykle prosta: Fajsal zaprasza dwóch gości o całkowicie odmiennych poglądach. Z żarliwością i w napięciu zapowiada wybrany problem, który poddaje pod dyskusję. Jest to zazwyczaj wielki, palący problem rzeczywistości arabskiej, wobec którego nikt nie może pozostać obojętny. Fajsal alKasim sadza naprzeciwko siebie oponentów o skrajnie przeciwstawnych poglądach, co wystarczy, aby temperaturę takiego spotkania podgrzać do wrzenia. Goście w trakcie rozmowy coraz mniej się kontrolują, aż w końcu zaczynają mówić jednocześnie, podnosząc głos.

Spotkaniom, zaglądając za kulisy, towarzyszą lęki i frustracje. Do historii AlDżaziry przeszedł wypadek, kiedy gość z Tunezji, obawiając się reakcji fundamentalistów na jego wystąpienie, próbował ukryć swoją twarz, widoczną na ekranie, za pomocą sztucznych wąsów, które jednak w ferworze dyskusji odpadły. Rozmówcy AlKasima – politycy, eksperci, dygnitarze, urzędnicy, dziennikarze – nie są aktorami, nie potrafią udawać, dają się zazwyczaj ponieść własnym temperamentom i słowom. W świecie arabskim nie może nie wzbudzić żywiołowej reakcji pomysł postawienia George’a W. Busha przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości z oskarżenia o zbrodnie wojenne, oznaczające tu zabitych w Iraku i Afganistanie (odcinek z 23.12.2008). Argumentem jednej ze stron były tysiące poległych, argumentem drugiej – racje polityczne i nieudolność rządów niezdolnych zapobiec dramatom.

Parametry szczegółowe

Autor: Ewa Machut-Mendecka

Liczba stron: 452

Rok wydania: 2012

Oprawa: miękka

Wydanie: 1

ISBN: 978-83-61538-38-7

EAN: 9788361538387

Seria: Pytania o Kulturę

Szerokość: 14,5 cm

Wysokość: 20,5 cm

Waga: 0,54 kg