БЕЗОПАСНОСТЬ В ХИМИЧЕСКОЙ ЛАБОРАТОРИИ ВАСИЛЕВСКОГО

stan: dobry

Spis Treści

Przedmowa 11

Nie dla szkoły, lecz dla życia się uczymy 15

1. Wiedza, praktyka i przepisy prawne 21

1.1. Potrzeba zdrowego rozsądku i dobrego przykładu  22

1.2. Nieznajomość prawa nie zwalnia od odpowiedzialności 23

1.3. Jak sobie pościelesz... czyli o przygotowaniu pracowni do zajęć  24

1.4. Dobre planowanie to połowa sukcesu  27

1.5. Ile jest warte życie, czyli o materiałach niebezpiecznych  29

1.6. O potrzebie klasyfikacji i oznaczania materiałów niebezpiecznych  30

1.7. Co dziś mamy w karcie (charakterystyki) 32

1.8. Nie ma substancji bezpiecznych, czyli krótko o truciznach  34

1.9. Trochę informacji o dawkach substancji 36

1.10. Wielkości dawek, wskaźniki szkodliwości, stężenia dopuszczalne 38

1.11. Nie tylko dawka 40

1.12. Niech będzie zachowany umiar (zwłaszcza przy zakupach odczynników) 42

1.13. Na co szczególnie uważać przy zamawianiu odczynników 44

1.14. Kancerogeny, teratogeny, mutageny 46

1.15. Nie ciągnij tygrysa za ogon, czyli o materiałach radioaktywnych 49

1.16. Transport i przenoszenie substancji oraz preparatów chemicznych 50

1.17. Jaki pan - taki kram, czyli o przechowywaniu odczynników 51

1.18. Ach, te niezgodne odczynniki! 54

1.19. Etykieta konieczna nie tylko na dworze królewskim 56

1.20. EHI Kłopotliwi nieznajomi     57

1.21. Nasze drogie odpady chemiczne 58

1.22. Odpady niebezpieczne 60

1.23. Przechowywanie niebezpiecznych odpadów ciekłych i stałych 63

1.24. Zapoznaj się, zrozum, zastosuj, czyli o instruktażu BHP 68

2. Reguły bezpiecznej pracy chemika w historii i historyjkach 73

2.1. Gdy nie znano reguł bezpiecznej pracy w laboratorium 74

2.2. W pracowni chemicznej nie pozwalaj sobie na nieuwagę 74

2.3. W trakcie eksperymentów zachowuj jak największą ostrożność 76

2.4. Nigdy nie pracuj sam w laboratorium 77

2.5. Pracownia chemiczna to nie miejsce na niemądre żarty 78

2.6. Wykonuj tylko wskazane doświadczenia, zgodnie z instrukcjami 79

2.7. W pracowni chemicznej noś okulary ochronne 81

2.8. Przy pracy w laboratorium używaj środków ochrony osobistej 84

2.9. Używaj czystych naczyń i sprawnego sprzętu 86

2.10. Nie używaj przeterminowanych odczynników 87

2.11. Nie wykonuj zbyt wielu czynności lub doświadczeń naraz 88

2.12. Sprawdzaj sprzęt przed reakcją chemiczną i nie zostawiaj go bez opieki 89

2.13. Nie spożywaj pokarmów w laboratorium 90

2.14. Nie próbuj rozpoznawać odczynników na podstawie smaku 91

2.15. Zapach substancji badaj ostrożnie, nie rób głębokiego 92

2.16. Nie nachylaj się nad naczyniem, w którym zachodzi reakcja chemiczna 93

2.17. Prace z substancjami toksycznymi, łatwopalnymi lub o niemiłym zapachu prowadź pod wyciągiem 95

2.18. Nie zamykaj hermetycznie naczynia z reagującą substancją 96

2.19. Wlewaj zawsze kwas do wody - nigdy na odwrót 97

2.20. Zachowaj szczególną ostrożność przy pracach z rtęcią 99

2.21. Bądź uważny przy pracach z metalami ciężkimi 103

2.22. Uprzątnij rozlany lub rozsypany odczynnik 105

2.23. Jak najmniej odpadów chemicznych w pracowni 106

2.24. W razie wypadku zachowaj spokój 108

3. Zrób to sam, czyli o bezpiecznym wykonywaniu niektórych czynności laboratoryjnych 111

3.1. Odczytywanie etykiet 112

3.2. Przelewanie cieczy     113

3.3. Dozowanie odczynników chemicznych 114

3.4. Niebezpieczeństwa pipetowania ustami 115

3.5. Mycie i suszenie szklanych naczyń laboratoryjnych 117

3.6. Ogrzewanie cieczy łatwopalnych 118

3.7. Używanie palnika - niezbędna ostrożność 119

3.8. Sprawdzanie czystości gazów palnych przed ich zapaleniem 120

3.9. Aparat Kippa - użyteczny, ale nie zawsze bezpieczny 122

3.10.Pochłanianie niebezpiecznych gazów 124

3.11.Doświadczenia pod zmniejszonym lub zwiększonym ciśnieniem 125

3.12. Bezpieczne obchodzenie się z butlami gazowymi 126

4. Niebezpieczne reakcje chemiczne, wybuchy i niewybuchy 129

4.1. Pasja mija, skutki zostają 130

4.1.1. Dawniejsze chemiczne hobby a dzisiejsza chemofobia 130

4.1.2. Pasje, odpowiedzialność i kariery życiowe 131

4.1.3. Żaden zbiór reguł nie gwarantuje pełnego bezpieczeństwa 132

4.1.4. Ekrany ochronne konieczne podczas pokazów pirotechnicznych 133

4.1.5. Sens demonstrowanych doświadczeń 134

4.1.6. Znajomość właściwości stosowanych substancji 135

4.1.7. Niebezpieczeństwo zanieczyszczonych odczynników 135

4.1.8. Przepisy z Internetu 135

4.1.9. Środki ochrony indywidualnej 137

4.1.10. Dostęp do odczynników 138

4.1.11. Plan na wypadek nieoczekiwanych sytuacji 139

4.1.12. Zachowanie substancji względem wody     140

4.1.13. Każda substancja jest inna 141

4.1.14. Elektryczność statyczna     141

4.1.15. Sprzęty z nieiskrzących materiałów 142

4.1.16. Wystarczy mała ilość materiału wybuchowego 142

4.1.17. Próba z małą ilością materiału wybuchowego 143

4.1.18. Mieszanie składników 144

4.1.19. Pyły materiałów wybuchowych 144

4.1.20. Reguły bezpieczeństwa 145

4.2. Niektóre substancje wybuchowe i towarzyszące im ryzyko 146

4.2.1. Związki chemiczne zawierające azot 146

4.2.2. Chlorany     150

4.2.3. Nadtlenki 154

4.2.4. Inne substancje wybuchowe 160

4.3. Eksplozje gazów 164

4.3.1. Czy tlen jest wybuchowy? 164

4.3.2. Wybuchy gazu ziemnego     165

4.3.3. Butle z gazami 168

4.4. Kilka „wystrzałowych" eksperymentów 169

4.4.1. Proszek piorunujący 169

4.4.2. Fotochemiczna synteza chlorowodoru 170

4.4.3. Wybuch gazu piorunującego w bańkach mydlanych  173

4.4.4. Reakcja soli Bertholleta z cukrem 174

5. Błędy, pomyłki i pierwsza pomoc 177

5.1. Zagrożeń można uniknąć 178

5.2. Panika niewskazana 180

5.3. Wybuchy, stłuczone szkło i zranienia 181

5.4. Cnota roztropności a pożary 185

5.5. Palne gazy, rozpuszczalniki i oparzenia termiczne 190

5.6. Pamiętaj chemiku młody...czyli o oparzeniach kwasami 193

5.7. Amoniakowa fontanna a oparzenia zasadami 195

5.8. Litowce- gdy woda staje się niebezpieczna    196

5.9. Chlor i brom – podstępne fluorowce 201

5.10. Reakcje samoprzyspieszające a zatrucia gazami 204

5.11. Nie bądź „szczurem laboratoryjnym" - zatrucia drogą pokarmową     208

5.12. „Elektryka prąd nie tyka", chemik musi uważać: porażenia elektryczne 212

5.13. Odmrożenia równie niebezpieczne jak oparzenia    214

6. O regułach bezpieczeństwa z uśmiechem 221

6.1. Niebezpieczeństwa reguł bezpieczeństwa 222

6.2. Przykazanie siódme - nie kradnij! 222

6.3. Gdy sąsiadów nie ma w domu 223

6.4. Małpa w laboratorium 224

6.5. Spragniony student 225

6.6. Sprytny chemik 225

6.7. Ryzyko zawodowe     226

6.8. Uśmiech z Internetu 227

7. Zajmujące zadania o regułach bezpiecznej chemika 231

7.1. Interesujące zadania - trwalsza wiedza 232

7.2. O rozbitej kolbie 232

7.3. O podstępnym szklanym dzwonie 233

7.4. O uniwersalnym adsorbencie 233

7.5. O toksycznym tlenku azotu 234

7.6. O wybuchającym gazometrze 234

7.7. O zagadkowych dziurach 235

7.8. O pękniętej probówce 235

7.9. O wywabiaczu plam 236

7.10. O niebezpiecznym wodorosiarczku sodu 237

7.11. O zdarzeniu w laboratorium studenckim    238

7.12.O kofeinie w coca-coli 239

7.13. O nocnym wybuchu 240

7.14.O nieszczęściu w łazience 240

7.15.O wypadku przy transporcie chemikaliów    241

7.16.O podstępnym roztworze 241

7.17.O utraconym estrze 242

7.18.O trującym chlorze 242

7.19.O toksycznych odpadach w Morzu Czarnym 243

7.20.O indykatorze odpadów komunalnych 243

7.21.O niebezpieczeństwach mieszania różnych substancji 243

7.22.O przypadkowym zmieszaniu substancji raz jeszcze 244

7.23.O zapachu zgniłych jaj 244

7.24.O barwieniu płomienia 245

7.25.O płonącym banknocie 245

7.26.O tym co pewniejsze: nos czy wartość NDSCh 246

8. Gry dydaktyczne dotyczące bezpieczeństwa pracy laboratoryjnej 247

8.1. Gra o bezpieczeństwo 248

8.2. Gra dydaktyczna „Śledztwo inspektora BHP" 248

8.3. Gra czynnościowa „Unikaj oparzeń chemicznych" 250

8.4. Gra dydaktyczna „Zostań ekspertem od substancji i preparatów niebezpiecznych" 251

8.5. Gra dydaktyczna „Odczynnik tygodnia" 251

8.6. Gra planszowa „Rozmieść prawidłowo odczynniki"    253

9. Bezpieczeństwo na sto dwa – pytania i zadania testowe 255

10. Odpowiedzi do zadań o zasadach bezpiecznej pracy chemika 271

11. Odpowiedzi do pytań i zadań testowych z zasad bezpieczeństwa w szkolnym gabinecie chemicznym 287

Bibliografia 291

Dodatki     305

I. Niektóre znaki ewakuacyjne 306

II. Znaki bezpieczeństwa: ochrona i higiena pracy 307

III. Tablice urządzeń elektrycznych 308

IV. Znaki ochrony przeciwpożarowej 309

V. Wyposażenie apteczki w szkolnej pracowni chemicznej 310

VI. Klasyfikacja substancji i preparatów niebezpiecznych, ich oznakowanie oraz charakterystyka     312

VII. Zwroty R wskazujące rodzaj zagrożenia i ich numery 317

VIII. Zwroty S określające warunki bezpiecznego stosowania substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego 323

IX. Wzór karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego 325

X. Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń wybranych związków chemicznych 326

XI. Wykaz odczynników najczęściej używanych w szkołach wraz z symbolami zagrożenia, zwrotami zagrożenia R i z bezpieczeństwa S 330

XII. Niektóre odczynniki rakotwórcze (kancerogenne) (lista A) odczynniki podejrzewane o takie działanie (lista B) oraz wybrane substancje mutagenne    335

XIII. Niektóre substancje niekompatybilne (niezgodne)    336

XIV. Sposób magazynowania materiałów z podziałem na grupy zagrożenia 339

XV. Zasady neutralizacji i utylizacji i niektórych odpadów spotykanych w szkolnych pracowniach chemicznych 340

XVI. Odporność chemiczna niektórych rodzajów rękawic 342

XVII. Niektóre niebezpieczne reakcje chemiczne     343

XVIII. Główne klasy związków tworzących nadtlenki 347

XIX. Karty do gry dydaktycznej „Rozmieść prawidłowo odczynniki"  349

Odpowiedzi do gry dydaktycznej „Rozmieść prawidłowo odczynniki" 350

Skorowidz rzeczowy 353

Indeks nazwisk