Wrażliwość religijna Nowy napis 14

Tania książka - „Dom człowieka staje się, jak stajenka betlejemska, jądrem, dookoła którego zagęszczają przestwór wszystkie demony, wszystkie duchy górnych i dolnych sfer”, pisał Bruno Schulz w opowiadaniu Jesień. Jeśli czynię coś swoim domem, powtarzam gest wstępującego na ziemię Chrystusa, bo w naszej kulturze On jest najpełniejszym obrazem człowieka. Jak dziś odczytujemy te uniwersalne intuicje? 14. numer „Nowego Napisu” poświęcony jest wrażliwości religijnej, szczególnie zaś wyobraźni katolickiej, jej sile i żywotności, której ślady, znaki, a często mocne przejawy oddaje kultura literacka. Artysta wierzący znajduje się w swoistej sytuacji, ponieważ stoi na granicy dwóch światów i może odczuwać potrzebę dawania świadectwa transcendentnemu doświadczeniu. Ten rodzaj postawy rodzi problemy zarówno duchowe, jak i praktyczne (estetyczne). Problem związku osobistej religijności z poezją, a także duchowego przeżycia z samym dziełem okazuje się bardzo trudny do uchwycenia i wyrażenia. Czy preferujemy określone gatunki, szkoły estetyczne, szukamy w literaturze biblijnych znaków, a może jedynie niejasnych aluzji? Chodzi zawsze o więcej i wyżej, o poruszanie się na granicy sfer: widzialnej i niewidzialnej. Ale jak zobaczyć to, czemu sprostać mogą jedynie oczy duszy? O Chrystusie mówili wprost ewangeliści, co jednak czynią poeci? On przecież jest Arcy-Mistrzem Wymowy (tak nazwał Go Mickiewicz), a więc Poetą Doskonałym: stwarzającym słowem. Jak osobista religijność przekłada się na myślenie o świecie oraz literaturze/sztuce? Jak wizja świata, mająca za fundament wiarę autora, pomaga w budowaniu rzeczywistości literackiej? Śmierć, miłość, krańcowy zachwyt nad Boską Księgą Natury czy metafizyka dnia codziennego nie muszą zawsze oddawać pola prostej konfesji, niekiedy kłują w oczy ironią, szukają tajemnicy, mówią głosem wątpiącym, schodzą do ciemności Getsemani zawieszone pomiędzy chorałem gregoriańskim a zgrzytem nowoczesności. Mierzą się z głębiej odczuwaną rzeczywistością, by oznajmić jej: sprawdzam. To tylko niektóre wątki obecne w najnowszym numerze naszego kwartalnika.

Jako wyraz solidarności z walczącą Ukrainą na początku zamieszczamy wiersze wojenne: Serhija Żadana i Hałyny Kruk w tłumaczeniu Adama Leszkiewicza, Natalii Belczenko w przekładzie Walerego Tichonowa, Jurija Zawadskiego spolszczony przez Janusza Radwańskiego, Agnieszki Herman, poemat Pawła Harlendera oraz cykl Jana Polkowskiego.

Dział tytułowy otwiera esej czołowego amerykańskiego poety i literaturoznawcy Dany Gioi zatytułowany Pisarz katolicki dzisiaj, który spolszczył Michał Filipczuk. Choć to szkic sprzed niemal dekady, ukazane w nim diagnozy okazują się nad wyraz aktualne. Dlaczego kultura katolicka, która stworzyła podwaliny zachodniej cywilizacji, jest dziś w defensywie? I skąd ten bolesny rozbrat pomiędzy sztuką a nauką Chrystusa? Między innymi te kwestie podejmuje Gioia, nie tylko w tonacji minorowej i wskazując określone recepty. Z kolei Maciej Urbanowski prezentuje przegląd wątków religijnych w najnowszej polskiej prozie. Dlaczego powieść katolicką zastąpił współcześnie esej filozoficzno-religijny? – na to, a także na wiele innych pytań odpowiada krakowski literaturoznawca. A skoro esej to… nie mogło zabraknąć światowej sławy amerykańskiego postmodernisty Thomasa Pynchona. Na poły serio, na poły nie, o zagrożeniach dla duszy, a mniej dla ciała. Acedia, nieubłagany czas i leniwy porządek – te i inne Pynchonowskie wątki przełożyli dla nas Piotr Prachnio oraz Roman Vasylenko. Natomiast o filmach religijnych i życiu w cieniu Tajemnicy opowiada Krzysztof Zanussi w rozmowie z Jędrzejem Solińskim. Bo nie tylko obrazy, ale także słowa wybitnego reżysera wzbudzają moralny niepokój.

Dział Liryka otwierają dwa wiersze Jana Polkowskiego z Pochodu duchów (2018). Pierwszy ukazuje wspólnotę Kościoła skupioną wokół Madonny Brzemiennej na alegorycznym fresku włoskiego mistrza renesansu Piera della Francesca. Drugi nosi Mickiewiczowski tytuł Dusza w ten czas daleka. Oba stanowią swoisty wstęp do peregrynacji wielu dusz i wielu poetów, jakie prezentujemy w redakcyjnym wyborze. O Madonnie oczyma Polkowskiego, ale w drodze do Herberta, pisze w swym szkicu Józef Maria Ruszar. Gdy już miniemy preliminaria, wejdziemy w prawdziwy las rzeczy. Wyjątkowo obszerny dział Liryka mógłby bowiem nosić tytuł „Antologia współczesnej polskiej poezji religijnej i metafizycznej z lat 2000–2021”. Wybraliśmy ponad czterdzieści wierszy wybitnych autorów, bez których trudno byłoby sobie obecnie wyobrazić ten nurt literacki. Nasza „antologia” składa się z poezji oraz autokomentarzy odpowiadających na pytanie, jak przejawia się wrażliwość religijna w pisarstwie danego twórcy oraz we współczesnej literaturze i sztuce. W wersach Wojciecha Wencla, Krzysztofa Kuczkowskiego, Wojciecha Kassa, Krzysztofa Koehlera, Barbary Gruszki-Zych, księży Jerzego Szymika oraz Jana Sochonia znajdziemy ziemskich rzeczy niepokój, świat wielobarwny, bo wielce prawdziwy, którego prawda wypływa z najgłębszej wiary w Boże pochodzenie stworzenia. Podobną wrażliwość odnajdziemy także w dołączonych do wierszy autorskich komentarzach. W nich poeci mówią różnie: czasem krótką notatką, kiedy indziej erudycyjnym szkicem albo fragmentami dziennika. I znów wiara w tkankę liryczną, poświadczającą osobowe istnienie konkretnego człowieka łączy się tutaj z wiarą w osobowego Boga, a nie w abstrakcyjną ideę znaną pod nazwą Absolutu. Ważne i odważne świadectwa metafizycznego odczuwania wieńczy wybór liryków Feliksa Netza z tomu Krzyk sowy (2014). To wiersze pisane w obliczu śmierci, bólowe, wypatrujące anioła, choć przecież – a wiemy to od Rilkego – każdy anioł jest straszny, bo większy niż wszystko co znamy na ziemi. O tych i o innych wątkach tej najgłębszej liryki pisze w swym szkicu Adrian Gleń.

Natomiast dział Szkice o poezji otwiera… koniec. Koniec pewnej Polski, a raczej zapis końca ludowej religijności, jaki poświadcza Jan Polkowski w swoich wierszach. Ale nie tylko o tym pisze w artykule na temat tej poezji Józef Maria Ruszar. Natomiast w kolejnym tekście zastanawiamy się, co łączy Clive’a Staplesa Lewisa i Wojciecha Wencla. Czy ten ostatni wypowiedział już ostatnie poetyckie słowo? Na te pytania odpowiada Magdalena Piwnikiewicz. Z kolei Paulina Subocz-Białek medytuje nad formą, czasem i zmysłami duchowymi w wierszu Znajda Wojciecha Kassa – utworze, który domaga się rozmowy z głębin podświadomości i wrażliwości na miarę św. Augustyna. Na granicy jawy i snu sytuują się także chrystocentryczne miniatury poetyckie Krzysztofa Koehlera. O nich, a także o bieli Mallarmègo i o takiej estetyzacji własnego życia, która czyni zeń dzieło sztuki, pisze Ireneusz Staroń. Zaraz potem z gnomicznych, medytacyjnych strof lat 90. przenosimy się na karty najnowszego tomiku Roberta Tekielego. Nad frapującymi religijnie nieoczywistościami Bram rany pochyla się Józef Maria Ruszar. A czy wybór najważniejszych religijnych liryków Anny Kamieńskiej to zadanie łatwe? Nie tylko o nim traktuje propozycja Wojciecha Kruszewskiego. Szkicowa, lecz konkretna.

Poprzedni dział kończyły strofy poetki, a Lirykę obcą je otwierają. Z wierszy ukraińskiej autorki Oksany Łucyszyny wyczytamy między innymi modlitwę o cały świat, a spolszczył je Marcin Gaczkowski. A stąd już niedaleko do pytania: jak przekładać psalm? Takie pada w pierwszej części poematu ukraińskiego poety Borysa Chersońskiego w tłumaczeniu Krzysztofa D. Szatrawskiego. Z Europy na skrzydłach duchowych przenosimy się za ocean.  Tam Dana Gioia – tym razem lirycznie, modlitewnie i nie tylko o aniołach ze złamanym skrzydłem. Wybór w przekładzie Anny Bańkowskiej. A jakie są „pewne rzeczy trwałe”, gdy uchylamy wieczka czekoladek, szukając twarzy Boga? O tym w utworach Jamesa Mathew Wilsona spolszczonych przez Artura Grabowskiego. Jako epilog posłuży nam ironiczno- -mistyczny dwugłos z dalekiej, azjatyckiej części Rosji: liryki Mai Mariny Szermietiewej w tłumaczeniu Józefiny Inesy Piątkowskiej oraz wiersze prawosławnego duchownego Siergieja Krugłowa w przekładzie Szatrawskiego.

Epikę otwierają biblijne medytacje dwóch poetów: Adama Leszkiewicza i Dany Gioi. W ich szkicach nie chodzi jednak o tysiączną egzegezę, lecz o żywe spotkanie z literą Pisma Świętego oraz jego Poetami: Chrystusem i Pawłem z Tarsu. Szkic Gioi o Liście do Filipian przełożył Michał Filipczuk. W kręgu biblijnym osadzone jest także opowiadanie Chrzan Joshuy Hrena – czołowego amerykańskiego katolickiego prozaika, również w tłumaczeniu Filipczuka. To właściwie współczesna przypowieść o trudnej relacji ojca i syna wpisującej się w pasyjny kontekst. Sto lat przed Hrenem głośno było w kręgach literackich o „katolickim Prouście”, a więc Josephie Malègue’u. Skąd arcydzielność eposu Francuza Augustyn albo Pan jest tu (1933)? Jej początki znajdziemy już w Burzy – mistycznym opowiadaniu z elementami prozy poetyckiej z 1903 roku, spolszczonym przez Zofię Litwinowicz-Krutnik. I właśnie o katolickim mistycyzmie, ale też o śladach filozofii Maurice’a Blondela w tej opowiastce pisze José Fontaine – belgijski badacz geniuszu Malègue’a, którego szkic przełożyła Katarzyna Losson. Sekunduje mu Wojciech Kudyba, przypominając tajemnice biografii i epickiego warsztatu francuskiego twórcy w szkicu Nieznany mistrz prozy katolickiej. Dział zamyka niezwykle sensualne, poetyckie, eseizowane opowiadanie Gość na święcie bon. To japońska przypowieść osadzona w kręgu duchowości dalekowschodniej autorstwa światowej sławy literatury postmodernistycznej, a więc Wiktora Pielewina. Spolszczył ją Mariusz Wilk.

W dziale Dramat prezentujemy sztukę Jarosława Jakubowskiego Urodziny. To przepojona najczarniejszym humorem gra z Kartoteką Tadeusza Różewicza, gorzko puentująca zarówno pułapki pozornie liberalnej demokracji, jak i całej odrzucającej możliwość istnienia Boga nowoczesności. O tych, a także o wielu innych wątkach tego dramatu pisze Adriana Joanna Mickiewicz w swej interpretacji utworu Jakubowskiego.

Oprawę graficzną numeru stanowią obrazy Aldony Mickiewicz, Piera della Francesca, Grzegorza Bednarskiego, a także fotografie Jakuba Turbasy, zatem od renesansowego przedstawienia Madonny Brzemiennej po współczesne martwe natury i malarstwo iluzoryczne oraz zdjęcia modernistycznej architektury sakralnej. Bo wielogatunkowa jest sama Biblia – z baśniowością Księgi Tobiasza z jednej strony i trzeźwością Ewangelii z drugiej. Wierzymy, że również 14. numer „Nowego Napisu” pokaże najróżniejsze sposoby zakochiwania się w Oblubieńcu i w rzeczywistości metafizycznej.

(Słowo wstępne, redakcja)

***

„Nowy Napis” znalazł się na liście ministerialnej czasopism naukowych z dyscypliny literaturoznawstwo (20 punktów). W artykułach spełniających wymogi parametryzacji przy nazwisku autora podajemy jego afiliację, adres mailowy oraz numer ORCID, na końcu kwartalnika zamieszczamy zaś anglojęzyczne informacje dotyczące ocenianych szkiców, a więc spis treści i streszczenia. Teksty naukowe poddajemy procedurze podwójnej ślepej recenzji (double blind review) gwarantującej autorom oraz opiniującym anonimowość na etapie oceny nadesłanych prac.

Spis treści

Słowo wstępne / 7

Wiersze dla wolnej Ukrainy / 11

SERHIJ ŻADAN / TŁUM. ADAM LESZKIEWICZ

*** No już, powiedz coś do niej, przestań / 11

NATALIA BELCZENKO / TŁUM. WALERY TICHONOW

*** Gdy świat ten wymiotuje wojną / 12

JURIJ ZAWADSKI / TŁUM. JANUSZ RADWAŃSKI

Schron / 13

HAŁYNA KRUK / TŁUM. ADAM LESZKIEWICZ

Żywica / 15

AGNIESZKA HERMAN

Szklana kula / 16

PAWEŁ HARLENDER

Unoszę się / 17

JAN POLKOWSKI

Wiersze ulotne / 20

Do przyjaciół Moskali / 20

Siewca / 21

Wiosna / 21

Jeśli coś mi zostało to wojna / 22

Jutro / 22

Przez sen / 23

Życie z wojną / 24

Wrażliwość religijna / 25

DANA GIOIA / TŁUM. MICHAŁ FILIPCZUK

Pisarz katolicki dzisiaj [2013] / 27

MACIEJ URBANOWSKI

Wątki religijne w najnowszej prozie polskiej. Kilka uwag / 43

THOMAS PYNCHON / TŁUM. PIOTR PRACHNIO, ROMAN VASYLENKO

Grzechy główne: lenistwo.Upragniona bliskość kanapy [1993] / 59

Jusqu’à un certain point

Z KRZYSZTOFEM ZANUSSIM

o wyobraźni religijnej rozmawia JĘDRZEJ SOLIŃSKI / 65

Liryka

JAN POLKOWSKI

Wiersze z tomu Pochód duchów (2018) / 73

Piero della Francesca „Madonna brzemienna” / 73

Dusza w ten czas daleka / 74

JÓZEF MARIA RUSZAR

„Madonna brzemienna” Jana Polkowskiego / 75

WOJCIECH WENCEL

Wybór wierszy / 84

Tutor / 84

Tylicz / 85

Dawni poeci / 86

Ars poetica / 87

Sójki w zimie / 88

Imago mundi (fragment). Pieśń jedenasta: Miłość / 89

Ostatnie słowo / 91

WOJCIECH WENCEL

Kochaj i pisz / 92

KRZYSZTOF KUCZKOWSKI

Wybór wierszy / 94

Ławeczka / 94

Środa Popielcowa / 95

Anioł Becketta / 96

Anioł Merytona / 97

Bom-bym-bo / 98

A kysz! / 99

KRZYSZTOF KUCZKOWSKI

Być może jest poetą / 101

WOJCIECH KASS

Wybór wierszy / 105

Ustąp / 105

Znajda / 106

Brzoskwinie / 107

A / 108

Do wyjścia / 109

Ecce corpus / 110

Możemy wyruszać / 111

WOJCIECH KASS

Ręka pisząca (10). Fragment dziennika / 112

KRZYSZTOF KOEHLER

Wybór wierszy / 124

Msza o czwartej / 124

Dom na wzgórzu / 128

Obce ciało / 130

KRZYSZTOF KOEHLER

Siła Przyciągania / 132

BARBARA GRUSZKA-ZYCH

Wybór wierszy / 135

śliwki / 136

*** mój tata mógł wreszcie / 136

*** piliśmy ciepłe napoje / 137

*** pod koniec życia powinnam / 138

klucze / 138

*** dusze zmęczone / 139

BARBARA GRUSZKA-ZYCH

Składnik duszy / 140

KS. JERZY SZYMIK

Wybór wierszy / 143

Dziewczynka w żółtych rajstopach, w śląskim kościele / 143

Żona odbiera Thomasa na lotnisku w Düsseldorfie / 144

Coldplay. Słuchając radia, w Białymstoku / 146

Podróż / 147

Muzeum Ikon w Supraślu / 148

KS. JERZY SZYMIK

Literatura odkrytej Twarzy Boga / 150

KS. JAN SOCHOŃ

Wybór wierszy / 156

Wybuch / 156

Tułaczka / 157

Izaak / 158

Niedzielna spowiedź / 158

W niebie / 159

KS. JAN SOCHOŃ

Wrażliwość religijna i moja biała kartka papieru / 160

FELIKS NETZ

Wiersze z tomu Krzyk sowy (2014) / 168

Dwie śmierci / 168

Nocna cisza obowiązuje od 22.00 / 170

Tu leży ten pan / 171

O północy / 172

ADRIAN GLEŃ

Przez śmierć. Wiersze o umieraniu Feliksa Netza / 174

Szkice o poezji

JÓZEF MARIA RUSZAR

Religia jako sposób na życie

Poezja Jana Polkowskiego a tradycyjny katolicyzm / 187

MAGDALENA PIWNIKIEWICZ

Falowanie w poezji Wojciecha Wencla / 203

PAULINA SUBOCZ-BIAŁEK

O „obrotach” Kassa… czyli medytacje nad Znajdą / 211

IRENEUSZ STAROŃ

Naśladowanie Chrystusa

Poetyka i obrazowanie wierszy Krzysztofa Koehlera w latach 1993–1998 / 220

JÓZEF MARIA RUSZAR

Bramy rany i trywialna apokalipsa. Liryka – poetyka – religia / 237

WOJCIECH KRUSZEWSKI

Wstęp do lektury wierszy religijnych Anny Kamieńskiej. Propozycja / 258

Liryka obca

OKSANA ŁUCYSZYNA / TŁUM. MARCIN GACZKOWSKI

Wybór wierszy / 269

*** w pierwszej modlitwie prosisz o cały świat / 269

*** Boże / 270

*** konkwistador budzi się w ciemności / 271

BORYS CHERSOŃSKI / TŁUM. KRZYSZTOF D. SZATRAWSKI

Przekładając psalm. Cz. I / 272

DANA GIOIA / TŁUM. ANNA BAŃKOWSKA

Wybór wierszy / 274

Litania / 274

Modlitwa na przesilenie zimowe / 275

Anioł ze Złamanym Skrzydłem / 276

Modlitwa / 277

Pięćdziesiątnica / 277

Psalm do Matki Bożej Królowej Aniołów / 278

Wszyscy święci / 279

JAMES MATTHEW WILSON / TŁUM. ARTUR GRABOWSKI

Wybór wierszy / 280

I uderz wysoko w ten obłok niewiedzy / 280

Pewne rzeczy trwałe / 281

Druga niedziela Adwentu / 282

MAJA MARINA SZEREMIETIEWA / TŁUM. JÓZEFINA INESA PIĄTKOWSKA

Wybór wierszy / 283

Imię rzeki / 283

*** kiedy stojący na kolanach / 285

*** w ustach mam monetkę i wędkę / 285

*** mnich z zapalonym lampionem / 285

*** kiedy się sny spełniają / 286

*** ten łobuz, lat: siedem / 286

KS. SIERGIEJ KRUGŁOW / TŁUM. KRZYSZTOF D. SZATRAWSKI

Wybór wierszy / 287

Anioł Niegodności / 287

Zwierciadło / 288

Świętych obcowanie / 289

Chalkedon, znak, któremu sprzeciwiać się będą / 290

Epika

ADAM LESZKIEWICZ

Co im opowiedział / 293

DANA GIOIA / TŁUM. MICHAŁ FILIPCZUK

List Pawła do Filipian [2019] / 297

JOSHUA HREN / TŁUM. MICHAŁ FILIPCZUK

Chrzan [2020] / 309

JOSEPH MALÈGUE / TŁUM. ZOFIA LITWINOWICZ-KRUTNIK

Burza [1903] / 325

JOSÉ FONTAINE / TŁUM. KATARZYNA LOSSON

Wtargnięcie za przyzwoleniem Josepha Malègue’a [2016] / 330

WOJCIECH KUDYBA

Nieznany mistrz prozy katolickiej / 339

WIKTOR PIELEWIN / TŁUM. MARIUSZ WILK

Gość na święcie bon [2003] / 350

Dramat

JAROSŁAW JAKUBOWSKI

Urodziny / 363

ADRIANA JOANNA MICKIEWICZ

Cóż po dramaturgu? / 393

Summaries of peer-reviewed articles / 402

Table of Contents / 404

Wrażliwość religijna Nowy napis 14

Autor:

praca zbiorowa

Liczba stron: 440

Książka w bardzo dobrym stanie, nowa

Okładka miękka