Проповеди о девственницах Святой Петр Дамиан ŹM 91 Тынец

Święty Piotr Damiani

Kazania o dziewicach

Źródła Monastyczne 91

***

TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów

rok wydania: 2020

ilość stron: 250

format: 125 x 195 mm

oprawa: miękka

cena katalogowa: 34,00 zł

ISBN: 9788382050424

Świat monastyczny XI w., jaki wyłania się ze źródeł, to w przeważającej części świat mnichów. Zarówno zgromadzenia żeńskie stanowiły niewielki odsetek liczby klasztorów męskich, jak też autorzy źródeł na ogół byli mężczyznami, a podejmowana przez nich tematyka stosunkowo rzadko dotyczyła kobiet (z jednym wyjątkiem – Marią Panną). Nie oznacza to wcale, że historyk badający dzieje płci pięknej tego okresu pozostaje bezradny, o czym świadczą coraz liczniejsze studia ogólne oraz rozprawy szczegółowe dotyczące różnorakich aspektów żeńskiego monastycyzmu. Studia nad historią kobiet w średniowieczu, także w interesującym nas stuleciu, prężnie się rozwijają, o czym świadczy zamieszczony wyżej tekst przeglądowy i metodologiczny Karoliny Morawskiej. Niewątpliwie wśród najwybitniejszych teologów i myślicieli XI w. na czołowym miejscu wymienić trzeba Piotra Damianiego, którego bogata i różnorodna tak pod względem formy, jak i treści twórczość nie pomija żadnego istotnego elementu jedenastowiecznej rzeczywistości. Mimo że należy do świata męskiego eremityzmu (czy szerzej: monastycymu) oraz męskiego Kościoła hierarchicznego, to przecież ten bystry obserwator nie mógł pozostawić na uboczu kwestii związanych z połową ludu Bożego. W dotychczasowej historiografii problematyka roli i pozycji kobiet w myśli Avellanity, wizji ich miejsca w Kościele, społeczeństwie, wreszcie w dziele Zbawienia, pozostawały całkowicie na marginesie. Nawet jednak pobieżna lektura listów eremity, żywotów jego autorstwa, poezji a także traktatów teologicznych i moralistycznych pokazuje, że pastoralna troska Damianiego obejmowała również żeńską część ludu Bożego. Jak bardzo wizja przeora z Fonte Avellana była spójna i oryginalna, świadczy drugi z zamieszczonych wyżej tekstów, artykuł Beaty Jabłonowskiej. Wymienione właśnie powody zachęcają, aby przyjrzeć się bliżej fascynującym jego homiliom poświęconym dziewicom i udostępnić ich polskie tłumaczenie.

Kolejnym powodem wyboru właśnie kazań jest to, że z korpusu różnorodnej twórczości Damianiego homilie są stosunkowo najrzadziej komentowane przez badaczy. Zachowały się 54 kazania Avellanity, w tym dwa tylko fragmentarycznie. Jedynie niektóre z nich doczekały się głębszej refleksji, jak np. katecheza objaśniająca znaczenie rytu poświęcenia kościoła; niezwykle interesujące odczytanie kazania na dzień św. Kasjana zaproponował zaś Zbigniew Kadłubek. W poprzednim tomie pism eremity zostały opublikowane tłumaczenia dwóch kazań: "Do braci z eremu" oraz "W wigilię św. Benedykta"; z kolei ks. Wojciech Kania wydał przekłady dwóch kazań "Na Narodzenie Najświętszej Marii Panny". Obie homilie zamieszczone są w Aneksie niniejszego tomu. Kazania należą do jednego z częściej i chętniej używanych przez Damianiego gatunków, już wśród pierwszych jego pism obok traktatu o Żydach i "Żywotu błogosławionego Romualda" są cztery homilie, skomponowane w latach 1040–1041, gdy młody eremita przebywał w klasztorze w Pomposie. Zachowane jego teksty należące do tego gatunku poruszają bogatą tematykę zarówno pastoralną, jak i teologiczną, eklezjologiczną i hagiograficzną, zawierają też liczne wątki i wzmianki autobiograficzne. Charakteryzuje je również różnorodność przeznaczenia; niektóre z nich wygłaszał sam Damiani, inne wysyłane były do różnych instytucji kościelnych i tam odczytywane, jeszcze inne nie miały charakteru homilii wygłaszanej w trakcie liturgii, lecz przeznaczone były do samodzielnej lektury i kontemplacji przez adresatów. Tylko trzy z nich to ewidentnie klasyczne homilie, odwołują się bowiem bezpośrednio do komentowanych fragmentów Ewangelii (w tym jedno z tych zamieszczonych niżej w Aneksie), kolejnych pięć wprost przywołuje wysłuchane przez odbiorców fragmenty żywotu bądź pasji jakiegoś świętego. Generalnie kierowane były do mężczyzn – mnichów i kapłanów świeckich.

Tym bardziej warto przyjrzeć się, jaką wizję kobiet prezentował reformator swoim męskim audytoriom...

Krzysztof Skwierczyński

*****

Piotr Damiani urodził się w 1007 roku w Ravennie , był najmłodszym dzieckiem w licznej rodzinie; ojciec szybko umarł, Piotr został porzucony przez matkę i trafił pod opiekę brata, który traktował chłopca w sposób okrutny. Piotr miał jednak szczęście, opiekowały się nim siostry Sufficia i Rodelinda, a następnie przygarnął go starszy brat Damian (najprawdopodobniej od niego pochodzi imię Damiani). Brat był żonatym kapłanem w Ravennie, zajął się wykształcenie Piotra, który pobierał nauki w samej Ravennie, a następnie w szkole przyklasztornej w Faenzy i szkole katedralnej w Parmie. Zdobył wszechstrone wykształcenie, zgłębiał Pismo Święte, dzieła Ojców Kościoła, kanonistykę, a także autorów starożytnych; wśród jego mistrzów wskazać możemy niejakiego Iwona, który wywodził się najpewniej ze szkoły w Chartres. Po powrocie do Ravenny młodzieniec wystawiony był, jak informuje jego pierwszy biograf Jan z Lodi, na liczne pokusy, jakie przynosiło życie w tym ważnym mieście. Został profesorem trivium i quadrivium, nauczał retoryki, zyskał rozgłos i spore bogactwo. Jednak zmęczenie życiem światowym spowodowało, że wciąż bardzo młody, 23-letni chłopak wstąpił w roku 1035 do eremu w Fonte Avellana. Na przełomie lat 1040/1041 został zaproszony przez opata Gwidona do opactwa w Pomposie, gdzie nauczał egzegezy biblijnej, w tym okresie zaczynają powstawać jego dzieła (o ewentualnych wcześniejszych nie wiemy nic), jak "Żywot Romualda" czy list "Antilogus contra Iudaeos". W 1043 roku został przeorem Fonte Avellana i zaprowadził w klasztorze zwyczaje zapoczątkowane przez św. Romualda. Wiemy, że w 1047 r. uczestniczył w koronacji rzymskiej Henryka III, z cesarzem tym łączyły go zresztą dobre stosunki. W tym czasie często podróżuje do Rzymu, bierze udział w reformatorskich synodach zwoływanych przez Leona IX; uczestniczy w coraz bardziej znaczący i aktywny sposób w akcji reformy Kościoła, zapoczątkowanej przez Leona IX, kontynuowanej następnie przez Stefan IX i Mikołaj II. Osiągał kolejne szczeble kariery kościelnej: w 1057 r. – mimo swoich protestów i oporów – został mianowany przez Stefana IX kardynałem-biskupem Ostii; pełnił funkcje legata papieskiego do Mediolanu (1059 r.), Cluny (1063 r.) i Florencji (1066/1067 r.) . W 1067 roku zrezygnował z zaszczytów i urzędów, wrócił do klasztoru i odtąd służył dziełu reformy swym piórem; w jego dziełach przeważa w tym okresie problematyka monastyczna i eremitycka. Umarł w Faenzy roku 1072 w czasie powrotu z podróży do swego rodzinnego miasta, do któreego został wysłany przez papieża Aleksandra II; zmarł więc wkrótce przed tym, jak jeden z jego współpracowników w dziele odnowy moralnej Kościoła, Hildebrand, wstąpił na Piotrowy tron jako Grzegorz VII.