Поляки в Узбекистане - АККУЛЬТУРАЦИЯ И АССИМИЛЯЦИЯ

UWAGA- JEŚLI W PARAMETRACH SĄ RÓZNICE DATY, STRON, WYDAWNICTWA ITP. PATRZ ZAWSZE NA OPIS AUKCJI ON JEST NAJWAŻNIEJSZY.

AutorEwa A. JagiełłoTytuł

Polacy w Uzbekistanie

Tożsamość odległej diaspory

Rok wydaniaWydawnictwoilustracje zdjęcia rysunkiStronOkładka, oprawaStan i inne informacje2006UŁ-204miękkaNOWAOpis

W literaturze często pojawia się rozróżnienie na to, co etniczne i na to, co narodowe, które jest różnorako definiowane. Generalnie dominują dwa rodzaje podejść, wokół których rozwijane są bardziej szczegółowe koncepcje. Pierwsze z nich. rozpowszechnione szczególnie na gruncie socjologii, każe traktować rzecz ewolucyjnie, jako proces przekształcania prostej wspólnoty prenarodow^cj, czyli grupy etnicznej, w złożona całość - naród, pojmowany jako wspólnota kulturowa Ipor. Kłoskowska 19961. Drugie podejście, które przyjmuję na użytek tej pracy, zakłada możliwość rozłącznego traktowania pojęć grupa etniczna i naród, beż prób ustalania id) ewolucyjnego pokre­wieństwa. W tym typie koncepcji to, co etniczne traktowane jest przede wszyst­kim w kategoriach kulturowo-społecznych, to, co narodowe - w kategoriach polityczno-społecznych, co uzasadniane jest rcwnież przez raki istnienia róż­nych typów narodu - od etnonarodów do takich, które instytucjonalizują wieloetniczność i opierają się na uczestnictwie w państwie [por. Jasiewicz 1992]. W opisywanych teoriach narodu podejmowane są próby wyjaśnienia istoty nacjonalizmu rozumianego jako idea narodowotwórcza oraz historycz­nych uwarunkowań, które powołały jego istnienie [por. Gellner 19911. Akcen­tuje się również rolę państwa administrującego złożonymi pod względem et­nicznym społeczeństwami w zakresie względnego ujednolicenia kultury w jej socjetalnym i symbolicznym aspekcie, co prowadzi do wyłonienia się tożsa­mości narodowej. W niektórych przypadkach tożsamość etniczna i narodowca mogą pokrywać się, w"" innych ich zakres jest różny.

Przeszłość polskiej diaspory w Uzbekistanie określana jest przez akul-turację i asymilację. Oba te procesy mogą współistnieć, dostrzegam jednak celowość rozłącznego icli traktowania [por. Posem-Zieliński 1990:16-18).

Akulturacja może, choć nie musi, być wstępnym etapem asymilacji. Po­lega ona na dyfuzji obcych treści kulturowych w sytuacji kontaktu pomiędzy dwiema lub większa liczbą grup, lub też ich pojedynczych członków, co może prowadzić do tworzenia nowych jakości o synkrelycznym charakterze. Rów­nocześnie jednak, w proponowanym przeze mnie ujęciu, akulturacja nie do­tyczy wartości granicznych, które, o czym napisałam wcześniej, stanówki o tożsamości grupy. Nie musi być także równoznaczna - pomimo zanikania różnic - ze zgodą na pełń;.} integrację członków grupy podporządkowanej w warunkach kulturowej dominacji. Aleksander Posem-Zieliński 11987a] w za­proponowanej typologii uwzględnia akulturację niezamierzona, czyli taka. która towarzyszy kontaktom międzygrupowym, ale bywa nieuświadomiona i często dotyczy wyłącznie jakiegoś segmentu społeczeństwa, a nie całego sys­temu. Można wstępnie założyć, że tego typu sytuacja powstała na skutek kon­taktu uzbekistańskich Polaków (czy szerzej - rosyjskojęzycznych Europejczy­ków) z kultura ludności autochtonicznej.

Asymilacja natomiast jest stopniowym procesem przemian na poziomie kulturowym i społecznym, które prowadź:) do zarzucania najistotniejszych treści rodzimych, integracji z grupa asymilującą na poziomie struktury spo­łecznej, a w rezultacie do zniesienia etnicznych granic fpor. Staszczak 1987:-i^-

20

47]. Dotyczyć ona może zarówno jednostek, jak i całych grup. .lej tempo uza­leżnione jest między innymi od dystansu rasowego, kulturowego i cywiliza­cyjnego, jaki dzieli grupę asymilującą i asymilowaną; od profilu ekonomicz­nego i społeczno-kulturowego tej pierwszej; jej gotowości do włączania ob­cych do własnych struktur społecznych; od działań odgórnych, które związa­ne są z polityka asymilacyjną względem konkretnej grupy asymilowanej; wresz­cie od możliwości podtrzymywania kontaktu ze stara ojczyzna oraz rodzima kultura lub ich braku [por. Wiatr 1973:307-308].

Doświadczenia grup europejskich na obszarze Uzbekistanu zdają się wskazywać na jeszcze inny czynnik wpływający na tempo asymilacji, miano­wicie na typ obszaru, na którym dochodzi do kontaktu pomiędzy grupą asy­milujaca i asymilowanymi. Warunki kolonialne zdają się przyspieszać proces integracji tej zróżnicowanej pod względem etnicznym zbiorowości, która wo­bec autochtonów reprezentuje interesy kolonizatora i wprowadza narzucany przez niego nowy porządek. O skuteczności procesów.' asymilacyjnych decy­duje również sprawność instytucji, takicli jak szkoła czy różnego rodzaju or­ganizacje publiczne, które mogą pełnić funkcje socjalizacyjne i w pewnych warunkacli sprzyjać integracji członków zbiorowości asymilow^anych z grupą dominującą [por. Kubiak 1990:64-70].

Z perspektywy jednostki asymilacja może przybierać różne tempo. Za­łożyć należy, że — poza czynnikami wymienionymi wcześniej - jest ono rów­nież uzależnione od rodzaju osadnictwa, ewentualnych motywacji, jakie przy­świecały decyzji o migracji oraz intencji powrotu do ojczyzny lub osiedlenia się na stałe w nowym miejscu. Analiza dynamiki asymilacji rozpatrywana z perspektywy generacyjnej wskazuje, że proces ten w sprzyjających warun­kach zamyka się w trzecli pokoleniach, cliociaż oczywiście możliwe są wyjąt-ki od tej prawidłowości. W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że pierw­sze pokolenie, które opuściło macierzysty obszar, zachowuje związek z dawną ojczyzną, zaś nową rzeczywistość kulturową i społeczną często traktuje jako obcą i zewnętrzną. Sytuacja drugiej generacji - urodzonej już w nowym miej­scu osiedlenia - sprzyja jednocześnie konfliktowi wewnętrznemu oraz mię-dzypokoleniowemu. Pierwszy z nich może rodzić się na skutek rozbieżności pomiędzy samoidentyfikacją etniczną a procesem przyswajania kultury (na przykład jednostka identyfikuje się z grupą polską, ale w procesie enkultura-cji skuteczniej i pełniej przyswaja wartości przynależne obcemu systemowi, ku którym zresztą - w sprzyjających okolicznościach - świadomie aspiruje). Konflikt międzypokoleniowy wynika najczęściej z różnicy postaw względem asymilacji i przynależności etnicznej (na przykład starsze pokolenie może sprze­ciwiać się integracji dzieci poprzez zawieranie małżeństw mieszanych i pró­bować umacniać w dawnej przynależności). Srodkow.'a generacja zazwyczaj Jest dwujęzyczna i za pośrednictwem rodziców zachowuje kontakt z dawną kulturą i tradycją, często jednak traci zdolność do przekazywania icli własne­mu potomstwu. Trzecie pokolenie najczęściej nie odczuwa już związku z języ-lem i kulturą kraju przodków i - o ile nie stoją na przeszkodzie bariery

21

spis treści lub fragment

Spis treści

Wprowadzenie.

I. Na skraju Imperium. Z przeszłości odległej diaspory

•Skąd Polacy w odległych koloniach?

Turkiestański kraj - przygoda, wyzwanie, niewola

Zalążki polskiego życia - faza grup wtórnych.

O nowych czasach i trudnych wyborach. Diaspora w fazie

kategorii etnicznej .

Odwrócone relacje. Polonia w niepodległym Uzbekistanie

II. „Po rosyjsku" wśród Uzbeków

Azjaci i Europejczycy - kulturowe konfrontacje

Wokół jądra rosyjskości

Miejscowi jako grupa odniesienia

Ruscy z Europy jako grupa odniesienia .

Związek Radziecki i jego rozpad .

III. Kim jestem? Problemy z identyfikacją

Zagubiona etniczność .

Polak, Rosjanin czy Ukrainiec? Warianty identyfikacji integralnej .

Jak w jednej wielkiej rodzinie. Identyfikacjia niepewna

Złożone dziedzictwo. Identyfikacjia podwójna

IV. Polska kultura, własna kultura, obca kultura

„Znajomość" czy „wiedza" o polskiej kulturze?

„My" i „oni" - granice kulturowe .

V. W poszukiwaniu tożsamości

Tożsamość jako dialog

Treść polskiej kultury w tożsamości diaspory .

Ideologiczna interpretacja przeszłości

Specyfika lokalnej diaspory .

Odrębność diaspory- perspektywa odzwierciedlona

Zakończenie.

Posłowie .

Bibliografia

Fotografie

Spis fotografii.

Summary.

Pe3K)Me.