Развитие психомоторных навыков в играх.

Kształtowanie sprawności psychomotorycznej w grach i zabawach

Materiały metodyczne przeznaczone dla nauczycieli wychowania fizycznego edukacji podstawowej - nauczycieli szkół podstawowych uczących w klasach I - VI

Podejmujemy próbę celowego łączenia różnych aspektów gier i zabaw. W naszym przypadku jest to połączenie aspektu ogólnorozwojowego, który w praktyce pedagogicznej jawi się jako dydaktyczny z elementami ruchowymi, albo raczej z aktywnością fizyczną ze wskazaniem terenu jako miejsca realizacji. Jakie są przyczyny takiego łączenia? Wydaje się, że można nasze próby motywować następującymi przesłankami.

Nowoczesna szkoła to przede wszystkim miejsce realizacji wielorakich potrzeb dzieci. Psychologia ostrzega, że mimo przeambicjonowanych oczekiwań pedagogów i często rodziców w kierunku dziecięcych potrzeb dydaktycznych, jawią się one bardziej jako chęć zabawy, spontanicznej aktywności, uczenia się z dziecięcą ograniczoną odpowiedzialnością. Za dziećmi przemawiają także rosnące w postępie geometrycznym potrzeby zdrowotne wynikające z pseudokomfortu cywilizacji. Styl życia dzieci niejednokrotnie identyczny ze stylem życia dorosłych, a jednocześnie narzucony przez dorosłych, głównie szkołę, i rodziców możemy charakteryzować jako antyzdrowotny i w dużym stopniu ograniczający rozwój psycho-fizyczny dzieci. Za powyższą tezą przemawiają takie elementy stylu życia dzieci, jak:

1. Akinezja - bezruch uczniowski zawiniony przez system klasowo-lekcyjny, ale i bezkrytycznie kultywowany przez rodziny w domach.

2. Brak okazji do pracy fizycznej, aktywności ruchowej, hartowania na przykre bodźce różnej natury. Ograniczenia w ruchu i izolacja od pracy fizycznej utrudniają rozwój układu sercowo-naczyniowego i upośledzają aparat ruchu. Pomnaża powyższe złe ciągłe przebywanie w pomieszczeniach zamkniętych (kryptoklimatycznych) i siedzące, wymuszone pozycje ciała.

3. Przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach to znowu główni winowajcy szkoła i rodzina. Antyzdrowotny wpływ bezustannie trwającego siedzenia w przegrzanych, zbyt suchych i jakże często toksycznych z różnych powodów pomieszczeń teoretycznie dla pedagogów i części rodziców jest znany, ale mimo to próby odchodzenia od cywilizacyjnych wzorców są nieliczne.

4. Stresujące obowiązki, abstrakcyjne polecenia, natłok informacji, zbyt długo utrzymywana, napięta uwaga czynią szkołę zbyt często obiektem fobii. Pogłębia to zjawisko nieumiejętność regulacji procesów psychicznych u rodziców i często u nauczycieli. Nadmiar obowiązków uczniowskich, brak zrozumienia potrzeby aktywnego wypoczynku w rodzinie, dopełnia syndromu zbyt dorosłego traktowania dzieci.

5.„Zaćmienie słońca” przez monitor telewizyjno-magnetowidowy i komputerowy, to zjawisko niewątpliwie kształcące, przyszedł bowiem czas kultury obrazkowej, ale bez wątpienia wydłużające czas bezruchu, deformujące postawy ciała, izolujące od terapeutycznego wpływu przyrody i terenu, a przede wszystkim skracające czas snu i przenoszące go na późne godziny nocne.

Przygotowując dzieci do przyszłych ról społecznych nieco na „wyścigi” zmieniliśmy im zabawę, na przedwczesną pracę i styl życia ze spontanicznego pełnego ruchu i radości na dorosły cywilizacyjny, antyrozwojowy. Pamiętając, że nasze zdrowie (wg WHO), aż w 50 procentach zależne jest od stylu życia, zachęcamy do łagodzenia jego antyzdrowotnych wpływów także przez gry i zabawy dydaktyczne ale w ruchu i kontakcie z przyrodą. Dorośli proponując dzieciom gry i zabawy dydaktyczne ustalają reguły, które zmierzają wyraźnie w kierunku poznawczym. Mniej ważne są inne walory zabaw czy gier. Wydaje się to błędem wobec stale rosnących potrzeb rozwojowo - zdrowotnych dzieci. Zabawy i gry dydaktyczne realizowane w ruchu, poza ławką szkolną jeszcze lepiej w terenie, nie tracą na swoich walorach dydaktycznych a zyskują pożądane walory rozwojowo - zdrowotne. Mamy tu na uwadze czynniki klimatyczno-terenowe, takie jak: słońce, wiatr, wilgotne powietrze, lekki mróz, śnieg, terenowe podłoże placu wokół szkoły ale i pofałdowany teren, nieco dalej od niej. Zmiana miejsca i siedzącej pozycji ciała w ławce, realizacja zabaw i gier w otwartej przestrzeni wymusza ruch. Ruch dla rozwoju jest niezbędny i nie zastąpią go coraz powszechniejsze bodźce odbierane ze świata kultury. Jeżeli zapominamy o tym w rozwoju dziecka i w ramach szeroko rozumianej prewencji to i tak wraca on później w formie terapii. Ruch i kontakt z przyrodą dla współczesnych dzieci są już w dużym stopniu terapią, a w połączeniu z nieco tylko zmienioną zabawą czy grą dydaktyczną stanowią pożądany zespół bodźców ogólnorozwojowych. Bez wątpienia zarówno w zabawach i grach dydaktycznych występują elementy ruchu, jak też w zabawach i grach ruchowych elementy dydaktyczno-poznawcze, ale one odsuwane są na daleki plan. Gry i zabawy terenowe łączą elementy ruchowe z poznawczymi ale głównie uczą terenu i zachowania się w otwartej przestrzeni. Nauczyciele i wychowawcy znają podział zabaw i gier na dydaktyczne, ruchowe, konstrukcyjne i tematyczne stosują je do realizacji wybiórczych celów. Nie jest to błąd z racji założonego celu ale warto szerzej zainteresować się potrzebami dzieci. Pracując nad rozwojem intelektualnym dzieci, nie zapominajmy o rozwoju psychoruchowym, o zdrowiu i postawie ciała. W przeciwnym bowiem wypadku realizujemy często bardziej swoje potrzeby jako nauczyciela, niż potrzeby dzieci. Organizacja zabaw i gier dydaktycznych, ale także konstrukcyjnych i tematycznych w terenie jest trudniejsza od organizacji w izbie lekcyjnej czy sali przedszkolnej. Zabiera więcej czasu, wymusza dostosowanie zasad, zobowiązuje do odpowiedniego ubrania się w aktualnych porach roku, każe zatroszczyć się o bezpieczeństwo i o zdrowie, obliguje do wcześniejszego przygotowania organizacyjnego, przygotowania przyborów, pomocy i sprzętu. Trzeba jednak dodać, że pozytywy terenowych zabaw i gier dydaktycznych o charakterze ruchowym są o wiele ważniejsze od wyżej wymienionych negatywów. Do pozytywów zaliczymy przywrócenie spontaniczności głównej cechy zabaw i gier, reagowanie wszystkimi zmysłami, koordynację działań psychoruchowych, adaptację i hartowanie do warunków terenowych w różnych porach roku, rozwijanie zdolności motorycznych, doskonalenie ruchów utylitarnych, kontakt emocjonalny z rolą przyjętą w zabawie, korekcyjno-kompensacyjne zachowania ruchowe, nauka czynnego wypoczynku, nauka regulacji procesów psychicznych poprzez nich i kontakt z przyrodą, odpowiednie współdziałanie w zmieniających się warunkach. Zabawy i gry dydaktyczne organizowane poza izbą lekcyjną są przygodą terenową dla ciągle siedzących w pomieszczeniach zamkniętych dzieci. Przygodą dla wielu dzieci miejskich niemal graniczącą z egzotyką, a nie wymagającą zazwyczaj nakładów finansowych, w odróżnieniu na przykład od zielonych klas czy szkół.

Na koniec porównajmy scenariusz klasycznej zabawy dla dzieci młodszych „Mieszkania i mieszkańcy” przeprowadzonej w izbie lekcyjnej i w terenie. W pierwszym przypadku będzie to np. pokaz czterech rysunków zwierząt: ptak, myszka, ryba, wiewiórka i polecenie siedzącym dzieciom aby dobrały odpowiednio do mieszkańców ich mieszkania: gniazdko, norka, staw, dziupla. Jeżeli zrealizujemy tę samą zabawę na placu przy szkole to możemy ułożyć rysunki zwierząt i ich mieszkań bezładnie na dużej przestrzeni i polecić dobrać mieszkania ich właściwym mieszkańcom. W parku zaś, możemy ułożyć tylko rysunki mieszkańców a mieszkania odszukać w naturalnych miejscach: staw, dziupla, gniazdko, norka. Wiąże się to z bieganiem, obserwowaniem, przywoływaniem w pamięci wcześniejszej wiedzy i doświadczeń na ten temat, pełną emocją poszukiwania i radością odnalezienia. Zwielokrotnione emocje, ruch i kontakt z przyrodą czynią prostą zabawę dydaktyczną pełnowartościową i wtedy dopiero ogólnorozwojową.

Przedkładamy propozycje terenowych gier i zabaw dydaktycznych o charakterze ruchowym wszystkim zainteresowanym nauczycielom i wychowawcom, pragnącym wzbogacić, urozmaicić i uefektywnić proces nauczania. Mamy nadzieję, że przez to część nauki dziecięcej przejdzie z obszaru pracy - obowiązku do obszaru zabawy - przyjemności. Stanie się także pożądaną okazją do promocji zdrowia. Propozycje zebrane w bloki tematyczne są próbą dostosowania ich do potrzeb ruchowych i poznawczych dzieci. Wiele gier i zabaw znanych z literatury zamieszczonej na końcu opracowania zmodyfikowano wzbogacając o nowe elementy.