Нежелательная метрополия. Архитектура и городское планирование

Niechciana stołeczność. Architektura i urbanistyka Krakowa w czasie okupacji niemieckiej 1939 – 1945

Praca zbiorowa

Międzynarodowe Centrum Kultury

Kraków 2022

ISBN: 978-83 66419-36-0

liczba stron: 368

oprawa twarda

.

Opis wydawcy

.

„Kraków stał się szczególnym celem niemieckich planów likwidacji polskości. Przesądziło to o losie miasta, któremu władze hitlerowskie wyznaczyły nie tylko rolę stolicy „Nebenlandu”, lecz także wzorowego miasta niemieckiego na Wschodzie. Temu celowi służył specjalny program „odpolszczenia” Krakowa, polegający nie tylko na stosowaniu krwawego terroru, ale także na niszczeniu polskich elit oraz instytucji kulturalnych i naukowych (…). Eksterminacji polskiej inteligencji towarzyszyła intensywnie prowadzona akcja propagandowa mająca wykazać, że od swej prehistorii aż po epokę Franciszka Józefa I cały dorobek cywilizacyjny Kraków zawdzięczał Niemcom” – „Niechciana stołeczność”, prof. Jacek Purchla.

.

Ten wyjątkowy album zawiera ponad 300 ilustracji, jest też kompendium aktualnej wiedzy na temat dziedzictwa Trzeciej Rzeszy w Krakowie. Pokazuje on mało znany i przemilczany fragment historii miasta. Znaleźć w nim można fotografie  najbardziej znanych i utożsamianych z Krakowem miejsc, ale obciążonych hitlerowską scenografią ideologiczną –  flagi Trzeciej Rzeszy na Zamku Królewskim na Wawelu, zburzony pomnik Mickiewicza, niemal niewidoczny spod flag ze swastykami krakowski Rynek, przemianowany na Adolf Hitler Platz. Dziedziniec Zamku Królewskiego na Wawelu podczas rocznicy urodzin Adolfa Hitlera, Muzeum Narodowe służące jako   dom niemiecki i kasyno,  Collegium Maius przemianowane na Institut für Deutsche Ostarbeit.

.

Obok materiału fotograficznego w albumie znajdują się także plany architektoniczno-urbanistyczne, dzięki którym Kraków miał stać się wzorcowym miastem Trzeciej Rzeszy, wygodnym dla niemieckich mieszkańców i dostosowanym do potrzeb niemieckiej administracji. Kalki i rysunki architektoniczne pokazują zaś to, co nie został zrealizowane, stawią zaś dzisiaj nie tylko dokument niemieckiej myśli kolonizacyjnej, ale też pamiątkę z czasu wojny, prezentując przerażające plany zniszczenia i forsowanej kosztem życia więźniów obozowych intensywnej przebudowy.

.

Materiałowi graficznemu towarzyszą eseje  profesora Andrzeja Chwalby, dr Żanny Komar, dr Moniki Rydiger i profesora Jacka Purchli,  omawiające działalność Niemców w przestrzeni miejskiej oraz życie codzienne w okupowanym Krakowie.

.

Spis treści

.

Wstęp

Niechciana stołeczność

Codzienność czasu okupacji

Uralte deutsche Stadt Krakau. Stare miasto pod nowym niemieckim hasłem

Zawłaszczanie przestrzeni miasta. Kraków w niechcianej scenografii

O. Trzecia Rzesza w Krakowie - początki

1. Propaganda zdobywców

Oprawa uroczystości Dni NSDAP w Generalnym Gubernatorstwie - projekt Helmutha Heinsohna z 1941 roku

Propaganda z literą V

2. Urbanistyka - wizje i rzeczywistość

Regierungsviertel

Hubert Ritter 1886-1967

Nowe obszary i osie komunikacyjne

Gross Krakau

Struktura urzędów

Richard Rattinger 1875-1942

Theodor Bauder 1888-1945

Georg Stahl 1880-1974

Herbert Pohl ?-?

Kierunki rozwoju sieci kolejowej

Architektura obiektów kolejowych Rakowice w służbie orłów Luftwaffe

Inne wojenne lotniska Krakowa

3. Alte deutsche Sfadt Krakau

Podcienia

Siedziba NSDAP

Przebudowa gmachu Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Feniks" w Krakowie (1941-1942)

Adaptacja budynku Collegium Maius na potrzeby

Institut fr Deutsche Ostarbeit (IDO)

Regulacja w obrębie placu Szczepańskiego

4. Krakauer Burg

Nazistowska przebudowa Wawelu

Biuro projektowe na Wawelu

Edgar Horstmann 1902-1994

Franz Koettgen 1906-?

Dziedziniec wawelski

Adolf Szyszko-Bohusz 1883-1948

Otoczenie Wawelu

5. Architektura i budownictwo

Osiedle mieszkaniowe przy ulicy Królewskiej (Siedlung Reichstrasse)

Alfred Aldinger 1910-1993

Zbigniew Kupiec 1905-1990

Schloss Wartenberg

6. Jak u siebie w domu

Hotele

Oswald Haerdtl 1899-1959

Budynek Instytutu Balneologicznego i projekty jego wymuszonej przebudowy

Józef Gałęzowski 1877-1963

Budynek Nowego Gmachu Muzeum Narodowego oraz jego adaptacje na dom niemiecki i kasyno

Bar (Trinkstube) w Grand Hotelu

Przebudowa pałacu Larischa przy ulicy Brackiej 13 na lokal dla personelu magistratu

7. Segregacja rasowa

Miasto podzielone

Mury getta

8. Architektura zagłady

KL Plaszow

Jakub Stendig 1891-1952

Zygmunt GrUnberg 1896-1945

Diana Reiter (Reiterówna) 1902-1943

Niemieckie nazistowskie obozy pracy dla Żydów

9. Epilog

Betonowe słupy

Relikt nazistowskiego kamiennego orła

Wykłady na Wawelu dla studentów pierwszego roku Wydziału Architektury

.

Wybrana bibliografia

Indeks nazwisk

Źródła ilustracji