Чехи. Путеводитель по истории нации и государства

Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa

[PRODUCENT]

Autor: Petr Jokes

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 416

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 16,5 cm x 24,0 cm

Książka przedstawia  nie tylko samą historię Czech, ale również (a może nawet przede wszystkim) pokazuje, jak tę historię postrzegają sami Czesi. Dlatego, prócz uwzględnienia polskiego (oraz szerszego: środkowoeuropejskiego, europejskiego i światowego) kontekstu, akcenty rozłożone zostały na podstawie czeskiego punktu widzenia. Oto podróż po dziejach kraju od czasów najstarszych i pojawienia się pierwszych ludzi na terytorium Czech aż do podziału Czechosłowacji i powstania Republiki Czeskiej 1 stycznia 1993 roku.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp, czyli to, czego autor właściwie nie chciał pisać  /17

Kraj w środku Europy  /19

O czasach najstarszych  /21

Pierwsi ludzie na terytorium Czech • „Łowcy mamutów” • Neolityczne nowinki • Epoka brązu • Epoka żelaza • Celtowie • Germanie i Rzymianie

Przychodzą Słowianie /26

Mit o praojcu Czechu • Przyjście Słowian • Awarowie • Państwo Samona • Bitwa pod Wogastisburgiem • Zmiany w społeczeństwie słowiańskim w VIII wieku • Upadek państwa Awarów

Wielkie Morawy  /29

Pierwsze księstwa słowiańskie w Europie Środkowej • Pojawia się chrześcijaństwo • Mojmir i Pribina • Misja Cyryla i Metodego• „Złodzieje owieczek” • Sukces w Rzymie • Tron obejmuje Świętopełk • Metody uwięziony przez biskupów frankońskich • Powrót Metodego • Śmierć Metodego i wygnanie jego uczniów • Mojmir II następcą Świętopełka • Najazdy węgierskie i upadek Wielkich Moraw

Awans Czech  /40

Czechy usamodzielniają się • Podział Czech na plemiona, dynastia Przemyślidów • Święty Wacław • Śmierć świętego Wacława i jego kult • Bolesław I Srogi • Bitwa na Lechowym Polu • System grodowy • Ślub Dobrawy i Mieszka • Bolesław II Pobożny i założenie biskupstwa w Pradze • Biskup Wojciech • Wymordowanie Sławnikowiców • Emigracja i śmierć biskupa Wojciecha

XI wiek: kryzys i nowe perspektywy /50

Zmiany w Europie Środkowej w czasach ok. roku 1000 • Kryzys państwa czeskiego po śmierci Bolesława II • Walki o tron • Ponowna stabilizacja Czech zasługą księcia Oldrzycha • Powstanie klasztoru w Sázavie • Rządy Brzetysława I • Najazd na Gniezno w 1038 roku • Statuty Brzetysława • Książę Spycigniew i „wygnanie Niemców” • Wratysław I, pierwszy czeski król • Konflikt Wratysława z bratem Jaromirem i odnowienie biskupstwa w Ołomuńcu

XII wiek: coraz bliżej Europy  /58

Utrata stabilności państwa po śmierci Wratysława I • Władysław I i osłabienie zasady senioratu • Walka o tron po śmierci Władysława I • Zwycięstwo Sobiesława I w bitwie pod Chlumcem i jego znaczenie • Władysław II, drugi czeski król • Czeski udział w walkach Fryderyka Barbarossy z Mediolanem • Zmiany cywilizacyjne w Czechach XII wieku: rozmach życia zakonnego, kontakty z Ziemią Świętą, kolonizacja wewnętrzna • Walki o tron po rezygnacji Władysława II • Powstanie Marchii Moraw • Ugoda między Władysławem Henrykiem i Przemysłem Ottokarem kończy okres walk o tron

Nadchodzi stulecie wielkich zmian  /66

Przemysł I Ottokar wykorzystuje konflikty w Niemczech • Czechy królestwem • Złota Bulla Sycylijska • Zmiany cywilizacyjne za czasów Przemysła I Ottokara: zakładanie miast, formowanie się szlachty, przyspieszenie procesu kolonizacji • Osadnicy niemieccy • Rozwój górnictwa • Biskup praski Andrzej i jego walka o emancypację Kościoła • Rządy Wacława I: modernizacja kraju dalej trwa • Najazd mongolski • Opanowanie ziem austriackich

Król żelazny i złoty  /77

Założycielska pasja Przemysła II Ottokara • Zaangażowanie króla w Prusach i na Litwie • Ciąg dalszy sporu o dziedzictwo Babenbergów; bitwa pod Kressenbrun • Rozwód i nowy ślub króla • Konflikt ze szlachtą • Konflikt z Rudolfem Habsburgiem • Przegrana wojna 1276 roku • Bitwa na Morawskim Polu i śmierć Przemysła II Ottokara • „Złe lata”

Powrót króla  /85

Czeska szlachta w roli obrońcy państwa • Powrót królewicza Wacława do Czech • Wzlot i upadek Zawiszy z Falkensztejnu • Koronacja Wacława II • Wacław II i Polska • Fenomen Kutnej Hory i reforma monetarna • Ciekawe zainteresowania króla i próba założenia uniwersytetu • Fiasko polityki Wacława II na Węgrzech • Imponujące zwycięstwo nad królem Albrechtem i śmierć Wacława II • Krótkie rządy Wacława III

Czasy Jana Luksemburczyka  /93

Poszukiwanie króla po wymarciu Przemyślidów • Henryk Karyncki i Rudolf Habsburg • Królem Jan Luksemburczyk • Problemy nowego króla w Czechach • Umowy z Domažlic • „Nikt nie załatwi swojej sprawy bez czeskiego króla” • Kontynuacja czeskiej ekspansji na Śląsku • Losy królewicza Karola • „Włoska signoria” Luksemburgów • Spotkanie w Meranie roku 1333 i powrót następcy tronu do Czech

Ojciec ojczyzny  /99

Królewicz wzmacnia władzę królewską • Założenie arcybiskupstwa w Pradze i budowa nowej katedry • Karol wybrany na króla Niemiec • Śmierć króla Jana w bitwie pod Crécy • Śmierć Ludwika Bawarskiego • Karol królem czeskim i niemieckim • Założenie uniwersytetu i Nowego Miasta w Pradze • Karlštejn • Nowe księgi ziemskie • Złota Bulla dla Niemiec • Maiestas Carolina • Charakter polityki Karola IV; Praga jako centrum Rzeszy

Koniec pięknych czasów  /107

Koniec epoki Karola IV • Wielka schizma zachodnia • Śmierć Karola IV • Wacław IV: mocne i słabe strony nowego króla • Konflikt króla z arcybiskupem Janem z Jensztejnu • Król otacza się mieszczanami i drobną szlachtą

W stronę burzy  /112

Tragiczny finał konfliktu króla z arcybiskupem: śmierć Jana z Pomuka • „Jednota pańska” i pierwsza niewola króla • Mord na Karlštejnie • Detronizacja Wacława IV w Niemczech • Nowa eskalacja konfliktów wewnętrznych, druga niewola króla • Brak bezpieczeństwa, klimat niepewności w społeczeństwie

Jan Hus  /117

Prekursorzy Husa • Pochodzenie i młodość przyszłego reformatora • Sytuacja na uniwersytecie praskim pod koniec XIV wieku • Wpływ Jana Wiklefa • Hus kaznodzieją w Kaplicy Betlejemskiej • Konflikt na uniwersytecie i jego rozwiązanie: dekret kutnohorski 1409 roku • Hus oskarżony przed papieżem • Hus na soborze w Konstancji • Śmierć Husa na stosie 6 lipca 1415 roku • Reakcja Czechów: powstanie ruchu husyckiego • Pielgrzymki na góry, wzrost egzaltacji religijnej • Wybuch rewolucji: pierwsza defenestracja praska i śmierć Wacława IV

W imię kielicha  /130

Husyci przejmują kontrolę nad Pragą • Cztery artykuły praskie • Założenie Táboru • Pierwsza krucjata przeciw husytom i jej porażka • Sejm w Čáslaviu • Fiasko drugiej krucjaty przeciw husytom • Konflikty między husytami po porażce drugiej krucjaty • Śmierć Žižki • Prokop Golý następcą Žižki • Husyci przenoszą walki na terytorium wroga • Klęski krucjat pod Tachovem 1427 roku i pod Domažlicami 1431 roku • Husyci na soborze w Bazylei • Porażka radykałów pod Lipanami 1434 roku • Kompaktaty

Husycki król /141

Krótkie panowanie Albrechta Habsburga • Władysław Pogrobowiec • Wschodnioczeski landfryd i Jerzy z Podiebradów • Jerzy z Podiebradów zarządcą ziemskim • Śmierć Władysława Pogrobowca i wybór Jerzego na króla • Konflikt króla Jerzego z papieżem • Wojna z Maciejem Korwinem • ŚmierćJerzego i sukcesja Jagiellonów

Jagiellonowie w Czechach  /144

Rządy Władysława II Jagiellończyka • Czechy „wracają do Europy”; gotyk władysławowski i początki renesansu • Rozruchy w Pradze 24 września 1483 roku • Pokój kutnohorski 1485 roku • Konflikt szlachty z miastami • Władysławowski porządek ziemski • Ugoda świętowacławska • Ludwik Jagiellończyk • Katastrofa pod Mohaczem 1526 roku

Pierwsi Habsburgowie  /155

Umowy wiedeńskie z roku 1515 • Ferdynand I królem Czech i Węgier • Pojawienie się reformacji • Walki z Turkami: sułtan oblega Wiedeń i zajmuje Budę • Konflikt stanów czeskich z Ferdynandem w roku 1547 • Sobór trydencki: katolicyzm kontratakuje • Rządy Maksymiliana II, „Czeska konfesja”

Praga magiczna  /163

Rudolf II • Praga stolicą cesarstwa • Stronnictwo hiszpańskie • Niepowodzenia Rudolfa II i List majestatyczny • Kolejne niepowodzenia Rudolfa II i jego śmierć • Rządy Macieja Habsburga i sprawa sukcesji • Ferdynand Styryjski

„Ohydna rebelia”  /168

Spór o kościoły w Broumowie i Hrobie • Zjazd stanów niekatolickich w Pradze w maju 1618 roku • Druga defenestracja praska: wybuch powstania • Rząd trzydziestu dyrektorów • Słabe strony powstania • Fryderyk z Palatynatu czeskim królem • Bitwa na Białej Górze i porażka powstania

Po Białej Górze  /174

Znaczenie klęski na Białej Górze • Ukaranie uczestników powstania • Konfiskaty i ich beneficjenci • Wojna toczy się dalej • Sukcesy Wallensteina • Odnowiony porządek ziemski • Wygnanie protestantów • Koniec pierwszego generalatu Wallensteina • Do wojny przystępuje Szwecja • Drugi generalat Wallensteina • Bitwa pod Lützen • Upadek Wallensteina i jego śmierć • Następstwa upadku Wallensteina • Kontrofensywa strony katolickiej i pokój praski w roku 1635 • Ostatnie lata wojny trzydziestoletniej • Oblężenie Pragi w roku 1648 • Pokój westfalski

„Mroki”  /185

Rekatolizacja, jej sukcesy i porażki • Epoka baroku • Jeszcze o charakterze zmian w wyniku Białej Góry • Napięcia społeczne po wojnie trzydziestoletniej • Wojny z Turkami • Zmiany gospodarcze: zakładanie manufaktur • Sankcja pragmatyczna i jej konsekwencje

Pod berłem Marii Teresy  /197

Wojna o sukcesję austriacką • Utrata Śląska i Ziemi Kłodzkiej • Wojna siedmioletnia • Zwycięstwa Austriaków pod Kolínem i Domašovem • Następstwa utraty Śląska

Reformy Marii Teresy i Józefa II  /201

Reforma szkolnictwa • Rewolucja cywilizacyjna: wprowadzenie obowiązku szkolnego • Problem poddaństwa osobistego • Powstanie chłopskie we wschodnich Czechach w roku 1775 • Zniesienie poddaństwa osobistego • Patent tolerancyjny • Kasata części klasztorów, konflikt Józefa II z papieżem i jego polityka wyznaniowa • Reforma podatkowa • Zmęczenie społeczeństwa reformami i rządy Leopolda II • Austria a wojny napoleońskie

W wirach odrodzenia  /209

Fenomen Odrodzenia narodowego • Sytuacja języka i narodu czeskiego w XVII i XVIII wieku • Josef Dobrovský i jego zasługi • Czeska kultura na przełomie XVIII i XIX wieku i znaczenie teatru • „Etap Dobrovskiego” i „etap Jungmanna” • Josef Jungmann • Bale i sentymentalne piosenki, czyli wojna o duszę narodu w czasach drobnomieszczańskiej idylli • Rękopisy • Znaczenie Rękopisów i ich autorstwo

A jednak polityka  /220

Polityczne aspekty Odrodzenia • Sympatie prorosyjskie • Reakcje na powstanie listopadowe w Polsce • Karel Hynek Mácha • Zmiany w społeczeństwie: industrializacja i migracja do miast • Pierwsze protesty robotnicze • František Palacký i Karel Havlíček Borovský • Repeal

Rewolucyjne lata 1848–1849  /226

Wybuch Wiosny Ludów w Europie i w Austrii • Zebranie w Łaźni świętego Wacława • Komitet świętowacławski • Sytuacja w państwie Habsburgów komplikuje się: wypadki na Węgrzech • Parlament Frankfurcki • Palacký pisze do Frankfurtu • Konflikty między narodami Austrii • Zjazd słowiański • Drogi Czechów i Niemców zaczynają się rozchodzić • Powstanie w Pradze • Zniesienie pańszczyzny • Konserwatyści kontratakują: Jelačić i Radecký • Październikowe powstanie w Wiedniu i jego upadek • Cesarzem Franciszek Józef I • Rozwiązanie parlamentu i konstytucja oktrojowana • Porażka rewolucji na Węgrzech • Spisek majowy • Samotna walka Karla Havlíčka Borovskiego i jego zesłanie

Absolutyzm Bacha  /236

Powrót do absolutyzmu • Rozwój gospodarczy • Charakter reżimu Bacha • Zesłanie i śmierć Karla Havlíčka Borovskiego • Almanach Máj • Upadek systemu bachowskiego

Czechy w ramach Austrii 1860 –1867  /239

W stronę demokracji: Patent lutowy • Czesi korzystają ze swobód obywatelskich • Sokół • Staroczesi i młodoczesi • Napięcie między Austrią i Prusami • Wojna prusko-austriacka w roku 1866 • Polityka austriacka po przegranej wojnie • Ugoda austro-węgierska • Konstytucja grudniowa i wprowadzenie dualizmu

Czeska reakcja na dualizm  /245

Rozczarowanie Czechów • „Obozy ludu” • Projekt Artykułów fundamentalnych i jego upadek • Okres pasywnej opozycji • „Polityka okruszków” • Czeskie sukcesy: podział uniwersytetu i politechniki, rozwój nauki, sztuki i przemysłu • Ruch robotniczy i powstanie partii socjaldemokratycznej • Walka o Rękopisy

Przed Wielką Wojną  /252

Pozycja Czechów w ramach Austro-Węgier przed I wojną światową • Konflikt czesko-niemiecki • Punktacje • Rozporządzenia językowe Badeniego • Pakt morawski • Tomáš Garrigue Masaryk • Afera Hilsnera • Proces zagrzebski • Współpraca Czechów ze Słowakami i narodami południowosłowiańskimi.

Wielka Wojna  /261

Wybuch I wojny światowej • Stosunek Czechów do wojny • Represje wobec Czechów • Masaryk rozpoczyna walkę przeciw Austro-Węgrom • Sukcesy „akcji zagranicznej” • Legiony czechosłowackie • Śmierć Franciszka Józefa I • Polityka cesarza Karola I • Kryzys w zaopatrzeniu • Apel pisarzy czeskich z maja 1917 roku • Deklaracja z 6 stycznia 1918 roku • Agonia Austro-Węgier • Ogłoszenie niepodległości

Początki Pierwszej Republiki  /271

Rodzi się nowe państwo • Deklaracja Martinska • Opanowanie Słowacji • Opanowanie terenów niemieckich • Spór z Polską o Śląsk Cieszyński • Przyłączenie Rusi Podkarpackiej • Problemy związane z nowymi granicami

Burzliwe lata 1918–1920  /278

Rewolucyjne Zgromadzenie Narodowe • Detronizacja Habsburgów • Śmierć Štefánika • Rząd koalicji ogólnonarodowej • Trudne następstwa wojny • Nowa waluta: korona czechosłowacka • Reformy społeczne • Wybory samorządowe • Vlastimil Tusar premierem • Fala nastrojów rewolucyjnych i problem transportów do Polski • Rozruchy w grudniu 1920 roku • Założenie Komunistycznej Partii Czechosłowacji

Złote lata dwudzieste  /284

Stabilizacja Czechosłowacji • Sojusz z Francją i Mała Ententa • Osłabienie międzynarodowej pozycji państwa: Rapallo, Locarno • Aktywizm niemiecki • Rozdrobnienie sceny politycznej • Znaczenie „Zamku” • Skomplikowana struktura narodowościowa państwa • Przykłady nacjonalizmu czeskiego • Spory czesko-słowackie i czechosłowakizm • Pozytywne strony współżycia czesko-słowackiego

Lata przełomu  /293

Rozwój kultury czeskiej w czasie Pierwszej Republiki • Afera Tuki • Bolszewizacja Komunistycznej Partii Czechosłowacji • Wielki kryzys • Radykalizacja ludności: Słowacy • Radykalizacja ludności: Niemcy • Sudetendeutsche Partei i Konrad Henlein • Wyborcze zwycięstwo SdP 1935 roku • Układ sojuszniczy ze Związkiem Radzieckim i Francją • Czechosłowacja polem walki z nazizmem: przypadki Teodora Lessinga i Rudolfa Formisa

Walka o przeżycie  /301

Dymisja prezydenta Masaryka • Wybory nowego prezydenta: blok grudniowy i jego porażka • Prezydentura Beneša: przygotowania do wojny • Kryzys w Partii Sudetoniemieckiej i nieudany kompromis czesko-niemiecki • Anszlus Austrii • Program karlowarski• Mobilizacja majowa • Misja Runcimana • Czwarty plan • Próba powstania Niemców sudeckich • Spotkanie w Berchtesgaden • Ultimatum z 19 września 1938 roku • Przyjęcie ultimatum i upadek rządu Hodžy • Współpraca Hitlera z Polską i Węgrami • Spotkanie w Godesbergu • Mobilizacja wrześniowa • Konferencja w Monachium • Kapitulacja

Druga Republika  /317

Kampania Hitlera przeciw Czechosłowacji się nie kończy • Zmiana klimatu politycznego w państwie • Ograniczenie liczby partii politycznych • Rząd Rudolfa Berana • Autonomia dla Słowacji • Prezydentem Emil Hácha • Powstanie Republiki Słowackiej • Okupacja reszty Czechosłowacji

Pod protektoratem Hitlera  /323

Utworzenie Protektoratu Czech i Moraw • Wspólnota Narodu • Ruch oporu • Emigracja niepodległościowa • Demonstracje w Pradze jesienią 1939 roku i odwet nazistów • Centralne Dowództwo Krajowego Ruchu Oporu • Czeski i słowacki udział w walkach na Zachodzie • Rozwój ruchu oporu i zastąpienie protektora von Neuratha przez Reinharda Heydricha • „Sukcesy” Heydricha • Zamach na Heydricha • Heydrichiada • Współpraca czechosłowacko-radziecka • Sytuacja na Słowacji • Słowackie Powstanie Narodowe • Operacja karpacko-dukielska • Czeski ruch oporu w defensywie

Koniec wojny  /339

Odnowienie państwa na terenach wyzwolonych • Utrata Rusi Podkarpackiej • Idea wygnania Niemców i Węgrów • Nowy system polityczny • Program koszycki • Skład nowego rządu • Sytuacja w protektoracie pod koniec wojny • Powstanie w protektoracie • Walki w Pradze • Wyzwolenie

Dziwna demokracja   /345

Cienie wyzwolenia: zemsta na Niemcach • Pozycja Słowacji • Dekrety retrybucyjne • Nacjonalizacja • Front Narodowy • Wysiedlenie Niemców • Wybory w maju 1946 roku • Komuniści dążą do przejęcia władzy • Stalin zakazuje Czechosłowacji przyjęcia Planu Marshalla • „Mały pucz” na Słowacji

Praski pucz  /353

Konflikt sił demokratycznych z komunistami w rządzie • Dymisja części ministrów • Walka o sposób rozwiązania kryzysu • Milicje Ludowe • „Komitety działania” w drodze po władzę • Bierność demokratów • Zwycięstwo komunistów

W mrokach stalinizmu  /356Wybory w maju 1948 roku • Nowa konstytucja i dymisja prezydenta Beneša • Terror komunistów • Procesy polityczne: Milada Horáková, Heliodor Píka i inni • Rewolucja pożera swoje dzieci: Rudolf Slánský • Bilans terroru • Emigracja • Problemy gospodarcze

W mrokach poststalinizmu  /362

Reforma waluty w roku 1953 • Czechosłowacka wersja „odwilży” • Antonín Novotný pierwszą osobą w państwie • Konstytucja z roku 1960 • Sytuacja szarego człowieka poprawia się

Dyskretny urok lat sześćdziesiątych  /365

Względna liberalizacja reżimu w latach sześćdziesiątych • Tchórze Škvoreckiego • Nowa Fala i sukcesy czechosłowackiego kina • Frakcja reformatorska w KPCz • IV zjazd Związku Pisarzy Czechosłowackich w roku 1967 • Wydarzenia strahovskie • Alexander Dubček pierwszym sekretarzem KPCz

Praska Wiosna   /369

Rozpoczęcie reform • Rząd Oldřicha Černíka • Program działania • Zniesienie cenzury i aktywizacja społeczeństwa • Niepokój „bratnich partii” • Dwa tysiące słów • Rosnące napięcie na linii Praga–Moskwa • Inwazja Układu Warszawskiego

Okupacja  /373

Protesty przeciw okupacji i krach planów okupanta • Rozmowy w Moskwie i protokół moskiewski: kapitulacja ekipy Dubčeka • Degrengolada obozu reform • Federalizacja państwa • Samospalenia Jana Palacha i innych • Wydarzenia hokejowe • Gustáv Husák pierwszym sekretarzem • Demonstracje w sierpniu 1969 roku • Represje przeciw zwolennikom reform • Znaczenie wydarzeń z lat 1968–1969.

Wnioski ponad wszystko  /380

Wnioski z wydarzeń kryzysowych po XIII zjeździe KPCz • Życie na emigracji • Społeczność dysydentów • Karta 77 i reakcja reżimu na nią • Kryzys bloku wschodniego • Reformy Gorbaczowa w ZSRR

Zmierzch i upadek dyktatury   /385

Dylematy kierownictwa KPCz • Miloš Jakeš sekretarzem generalnym • Aktywizacja społeczeństwa • Lidové noviny • Demonstracje w Bratysławie i Pradze • Miedzynarodowa izolacja kierownictwa KPCz • Tydzień Palacha • Petycja Kilka zdań • Demontaż komunizmu w Polsce i na Węgrzech • Pobicie uczestników manifestacji 17 listopada 1989 roku w Pradze • Strajk w teatrach i na uczelniach • Masowe demonstracje • Forum Obywatelskie i Społeczeństwo Przeciwko Przemocy • Rząd Mariana Čalfy • Václav Havel prezydentem

W nowej rzeczywistości  /391

Zmiany w polityce i społeczeństwie • Pierwsze wolne wybory • Prywatyzacja • Problemy w stosunkach czesko-słowackich • Rozpad OF a VPN, formowanie nowych partii politycznych • Wybory w czerwcu 1992 roku • Kryzys w stosunkach czesko--słowackich • Podział Czechosłowacji • Powstanie Republiki Czeskiej 1 stycznia 1993 roku

Spis wykorzystanej literatury  /397

Pochodzenie zdjęć  /401

Indeks osobowy  /403