Miasta kujawskie w średniowieczu, Adam Kosecki

Książka Adama Koseckiego jest pierwszą próbą całościowego spojrzenia na proces lokacji miast, formowania się ich ustrojów i działalności samorządów miejskich w odniesieniu do terytorium całych Kujaw w średniowieczu. Od XIII do końca XV wieku podjęto na tym obszarze 28 inicjatyw lokacyjnych. Tylko 3 spośród nich zakończyły się definitywnym niepowodzeniem, w wyniku czego pod koniec XV wieku na terenie Kujaw funkcjonowało 25 ośrodków miejskich. Do tej pory zagadnienia ich lokacji, ustroju i władz były poruszane głównie w publikacjach poświęconych poszczególnym miastom. Takie oderwane od siebie ujęcia nie pozwalały spojrzeć na proces formowania się miast kujawskich z szerszej perspektywy. Autor w swojej pracy wykorzystał pozostające często w cieniu zainteresowań badaczy kujawskie księgi miejskie. Dzięki badaniom tej materii udało się dotrzeć do nieznanych dotąd imion i nazwisk wielu wójtów, ławników, rajców i burmistrzów z miast kujawskich. Na nowo odkryci zostali kupcy, rzemieślnicy oraz przedstawiciele szlachty, którzy skumulowani razem w różnych proporcjach decydowali o losach poszczególnych miast. Średniowieczne kujawskie samorządy miejskie przestały być tak bardzo anonimowe.

Spis treści

Wstęp................................................................................................... 7

Rozdział 1. Chronologia kujawskich lokacji miejskich........................................ 33

1.1.   Lokacje miejskie na Kujawach w XIII w................................................................... 33

Kazimierz Konradowic inicjator kujawskich lokacji miejskich – 33, Inowrocław – 34, Brześć Kujawski – 39, Włocławek – 41, Radziejów – 46, Lubotyń – 51, Gniewkowo – 54, Przypust – 57, Byszewo – 59, Kruszwica – 64, Strzelno – 68

1.2.   Lokacje miejskie na Kujawach w XIV w.................................................................. 73

Raciążek – 73, Solec Kujawski – 77, Bydgoszcz – 80, Pakość – 87, Przedecz – 93, Kowal – 96, Koronowo –101, Gębice – 104, Wyszogród/Fordon – 107, Lubień Kujawski – 111, Izbica Kujawska – 114

1.3..Lokacje miejskie na Kujawach w XV w................................................................... 117

Służewo – 117, Skulsk – 119, Noć – 122, Nowa Nieszawa – 123, Chodecz – 130, Kościelec – 133, Sompolno – 136

1.4..Lokacje zakończone sukcesem, nieudane i powtórne............................................ 140

Inowrocław – 140, Brześć Kujawski – 141, Włocławek – 141, Radziejów – 142, Lubotyń – 142, Gniewkowo – 143, Przypust – 143, Byszewo – 144, Kruszwica – 145, Strzelno – 145, Raciążek -145, Solec Kujawski - 146,  Bydgoszcz - 146, Pakość - 146, Przedecz - 147, Kowal - 147, Koronowo - 147, Gębice - 148, Wyszogród/Fordon - 148, Lubień Kujawski - 149, Izbica Kujawska - 149, Służewo - 149, Skulsk - 150, Noć - 150, Nowa Nieszawa - 151, Chodecz - 151, Kościelec - 151, Sompolno  -152

Rozdział 2. Różnorodność praw, wolności i obowiązków wynikających z dokumentów związanych z miejskimi lokacjami na Kujawach........................................................................... 158

2.1.   Prawa, wolności i obowiązki wynikające z dokumentów związanych z miejskimi lokacjami na Kujawach w dobrach książęcych i królewskich..................................................................... 158

Charakter dokumentów związanych z kujawskimi lokacjami miejskimi – 158, Inowrocław – 159, Brześć  Kujawski – 162, Radziejów – 164, Przypust – 164, Gniewkowo – 166, Kruszwica – 169, Solec Kujawski – 170, Bydgoszcz – 173, Przedecz – 187, Kowal – 188, Gębice – 191, Wyszogród/Fordon – 191, Skulsk – 197, Noć – 198, Nowa Nieszawa – 198

2.2.   Prawa, wolności i obowiązki wynikające z dokumentów związanych z miejskimi lokacjami na Kujawach w dobrach kościelnych....................................................................................... 206

Włocławek – 206, Lubotyń – 209, Byszewo – 209, Strzelno – 215, Raciążek – 222, Koronowo – 225, Sompolno – 230

2.3.   Prawa, wolności i obowiązki wynikające z dokumentów związanych z miejskimi lokacjami na Kujawach w dobrach szlacheckich...................................................................................... 234

Pakość – 234, Lubień Kujawski – 236, Izbica Kujawska – 236, Służewo – 237, Chodecz – 237, Kościelec –240

Rozdział 3. Zasadźcy i wójtowie miast kujawskich do 1500 r.............................. 242

3.1.   Funkcja zasadźcy i działalność wójtów w miastach książęcych i królewskich na Kujawach       242

Geneza i rola zasadźcy i wójta w miastach lokowanych na prawie niemieckim – 242, Inowrocław – 245, Brześć Kujawski – 252, Radziejów – 268, Przypust – 281, Gniewkowo – 285, Kruszwica – 287, Solec Kujawski – 288, Bydgoszcz – 293, Przedecz – 307, Kowal – 311, Gębice – 314, Wyszogród/Fordon – 318, Skulsk – 323, Noć – 324, Nowa Nieszawa – 324

3.2.   Funkcja zasadźcy i działalność wójtów w miastach kościelnych na Kujawach........ 329

Włocławek – 329, Lubotyń – 336, Byszewo – 336, Strzelno – 337, Raciążek – 340, Koronowo – 344, Sompolno – 347

3.3.   Funkcja zasadźcy i działalność wójtów w miastach prywatnych na Kujawach........ 350

Pakość – 350, Lubień Kujawski – 352, Izbica Kujawska – 353, Służewo – 354, Chodecz – 354, Kościelec – 355

Rozdział 4. Rozwój instytucji samorządowych w miastach kujawskich do końca XV w. 357

4.1.   Powstanie i działalność ław sądowych w miastach na terenie Kujaw.................... 357

Geneza i funkcja ławy sądowej w miastach lokowanych na prawie niemieckim – 357, Inowrocław – 360, Brześć Kujawski – 363, Włocławek – 371, Radziejów – 372, Lubotyń – 379, Gniewkowo – 379, Przypust – 380, Byszewo – 381, Kruszwica – 381, Strzelno – 382, Raciążek – 383, Solec Kujawski – 383, Bydgoszcz – 384, Pakość – 386, Przedecz – 387, Kowal – 387, Koronowo – 388, Gębice – 390, Wyszogród/Fordon – 390, Lubień Kujawski – 392, Izbica Kujawska – 392, Służewo – 392, Skulsk ¬– 392, Noć – 393, Nowa Nieszawa – 393, Chodecz – 395, Kościelec – 396, Sompolno – 396

4.2.   Wykształcenie się i funkcjonowanie rad miejskich i urzędów burmistrza w samorządach miejskich na Kujawach                                                                                                                           397

Instytucja rady miejskiej w miastach lokowanych na prawie niemieckim – 397, Inowrocław – 402, Brześć Kujawski – 413, Włocławek – 419, Radziejów – 422, Lubotyń – 434, Gniewkowo – 434, Przypust – 436, Byszewo – 436, Kruszwica – 436, Strzelno – 437, Raciążek – 441, Solec Kujawski – 442, Bydgoszcz – 444, Pakość – 459, Przedecz – 460, Kowal – 462, Koronowo – 468, Gębice – 470, Wyszogród/Fordon – 474, Lubień Kujawski – 475, Izbica Kujawska – 476, Służewo – 476, Skulsk – 476, Noć – 476, Nowa Nieszawa – 477, Chodecz – 479, Kościelec – 480, Sompolno – 480

4.3.   Podobieństwa i różnice w funkcjonowaniu władz miejskich na Kujawach przed końcem XV w.              481

Specyfika wójtostw w miastach kujawskich – 481, ławy sądowe – najmniej poznany organ w miastach kujawskich – 483, kujawskie rady miejskie – sedno samorządu miejskiego – 485, kujawskie elity miejskie – 487, kupcy i rzemieślnicy w drodze na szczyt władz miejskich – 487, narodowość kujawskich elit miejskich – 488, termin wyboru władz miejskich – 488

Zakończenie........................................................................................ 491

Mapy................................................................................................. 509

Wykaz skrótów..................................................................................... 517

Wykaz tabel, map i fotografii.................................................................... 519

Bibliografia.......................................................................................... 521

ISBN 978-83-7730-385-6, format B5, oprawa miękka ze skrzydełkami, s. 566, wydanie I, Kraków 2018, cena det. 89 zł