Дон Жуан в XX и XXI веках, или Меняющийся лик мифического

Don Juan w XX i XXI wieku lub Zmieniające się oblicza mitycznego uwodziciela

Joanna Mańkowska

Wydawnictwo Naukowe Silva Rerum

Poznań 2021

ISBN: 978-83-66353-67-1

liczba stron: 495

okładka miękka

.

Opis wydawcy

.

Niniejsza książka, poświęcona figurze Don Juana uosabiającego m.in. erotyczne pragnienie, stanowi wynik wielu lat badań nad jednym z najpopularniejszych dziś mitów literackich. Mityczny uwodziciel i zwodziciel na przestrzeni wieków ukazuje wciąż nowe, niekiedy zaskakujące oblicza, z których wiele nie jest znanych szerszej publiczności, gdyż bardzo liczne są dzieła literackie, muzyczne i filmowe, w których pojawia się bohater w mniej czy bardziej otwarty sposób nawiązujący do postaci Don Juana, którą w początkach XVII wieku stworzył – jak się powszechnie przyjmuje – hiszpański mnich mercedariusz i dramaturg używający pseudonimu Tirso de Molina, albo może inny, mniej sławny, hiszpański dramaturg i aktor, Andrés de Claramonte. Rozpoczynając studia nad tą fascynującą postacią, nie podejrzewałam, że w europejskiej literaturze występuje ona w aż tak wielu, często skrajnie odmiennych wariantach. Muzyka i taśma filmowa dostarczyły kolejnych możliwości, by ją ciekawie zaprezentować, choć tymi reinterpretacjami postaci i mitu Don Juana postanowiłam się w mojej książce nie zajmować, koncentrując się na tych obliczach mitycznego uwodziciela, które oferuje literatura europejska. Don Juan, jakiego w niej odnajdujemy, to najczęściej niestały, jak zwykło się podkreślać: lekki niczym powietrze i żyjący tylko chwilą obecną uwodziciel, czy raczej, nawiązując do tytułu utworu, w którym wkracza on, dosłownie i przenośnie, na scenę4, zwodziciel, a właściwie Zwodziciel przez wielkie Z, której to formy będę w książce używać, by odnosić się do protagonisty pierwszego dzieła o Don Juanie; Zwodziciel, który zdobywa, porzuca i ucieka, wciąż i wciąż od nowa, jak najszybciej i jak najbardziej spektakularnie.

Ale Don Juan to zarazem okrutny dla swych ofiar Kpiarz, bo hiszpańskie słowo el Burlador, jakim określa się go w XVII-wiecznym dramacie, który uczynił go sławnym, to właśnie oznacza. To zachwycony sobą śmiałek, który rzuca wyzwanie zaświatom, nie akceptując ograniczeń swej ludzkiej kondycji.

Ze Wstępu

.

Spis treści

.

Wstęp

Część I

Mit Don Juana od swych narodzin do końca XIX wieku, czyli od barokowego Zwodziciela do romantycznego poszukiwacza absolutu w ciele kobiety

I. Wprowadzenie do mitu Don Juana

Objaśnienia wstępne

Czym jest mit?

Próba zdefiniowania mitu literackiego

Historia Don Juana jako mit literacki

II. Narodziny i krystalizacja mitu Don Juana

2.1. Prapoczątki postaci Don Juana i mitu, którego jest bohaterem

2.2. Zwodziciel z Sewilli i Kamienny Gość

2.3. Formowanie się mitu

2.4. Donjuanowski mityczny scenariusz

III. „Śmierć” mitu Don Juana czy jedynie romantyczne transformacje?

3.1. Poszukiwacz absolutu w ciele kobiety

3.2. Skruszony grzesznik

3.3. Zakochany w śmierci? Przypadek Don Juana Puszkina

3.4. Don Juan lorda Byrona zbuntowany przeciw konwencjom społecznym, hipokryzji i opresji, uwodzony przez kobiety i unoszony przez swe przeznaczenie

3.5. Podsumowanie nowego modelu: coraz dalej od barokowego wzorca

3.6. Reakcja antyromantyczna. Don Juan tradycyjny

3.7. Reakcja antyromantyczna. Don Juan mieszczański

Część druga

Różne twarze Don Juana w literaturze europejskiej XX i XXI wieku: mit, typ, symbol

I. Don Juan XX i XXI wieku wobec donjuanowskiej tradycji ‒ tak blisko, a tak daleko

1.1. Teologia i egzystencjalizm: Don Juan Gonzala Torrente Ballestera

1.2. Don Juan, który nie zwodzi: El Burlador que no se burla (Zwodziciel, który nie kpi) Jacinta Graua

1.3. „Mężczyzna bez imienia” i utajony homoseksualizm: L’homme et ses fantômes (Mężczyzna i jego upiory) Henri-René Lenormanda

1.4. „Prywatne dramaty” w scenerii Zwodziciela z Sewilli: Don Juan Charlesa Bertina i Le Burlador (Zwodziciel) Suzanne Lilar

1.5. Mężczyzna 1003 kobiet, poniechana wolność i Komandor- -sumienie: Kaмiнний гocподар (Kamienny gospodarz) Łesi Ukrainki

1.6. Gwiazda futbolu i kara, która przychodzi z zaświatów: Juan Tenorio Javiera Sahuquilla

1.7. Donjuanowskie kompendium i poprawność polityczna: Don Juan Juana Ignacia Ferrerasa

II. Przemiany Zmarłego-Komandora i Grupy kobiet, ofiar Don Juana-Bohatera

2.1. Komandor jako reprezentant Anny przemienionej w Izoldę: Kroki Komandora Aleksandra Błoka, Don Juans Tod (Śmierć Don Juana) Georga Trakla, Błękit nieba Georges’a Bataille’a, Orfeusz, Don Juan, Tristan, Maurice’a Blanchota, Nieznośna lekkość bytu Milana Kundery

2.2. Grupa kobiet w roli Komandora? Initiales D.J. (Inicjały D.J.) Jean-Marca Lanteriego

2.3. Postać z farsy w świecie bez Boga: Don Juan Gonzala Torrente Ballestera

2.4. Śmierć i Wielki Kolekcjoner w jednym: Sympozjon i Doktor Havel w dwadzieścia lat później

2.5. Komandor jako metafora dyktatora: Representacion del Tenorio a cargo del carro de las meretrices ambulantes (Przedstawienie Don Juana Tenorio zaprezentowane na wozie wędrownych

kurtyzan) Luisa Riazy

2.6. Komandor jako Faust, Faust jako Komandor: D.J. Jerónima Lópeza Mozo

III. Nowy, XX-wieczny paradygmat donjuanowskiego bohatera –problem tożsamości i indywidualnej wolności w obliczu oczekiwań otoczenia, że sprosta legendzie: Demitologizacja i remitologizacja (?)

3.1. Don Juan w roli kupidyna i wieczny powrót w wielkim teatrze świata: Hermano Juan o el mundo es teatro (Brat Juan albo świat jest teatrem) Miguela de Unamuna

3.2. Don Juan jako świadoma braku swej oryginalności kopia donjuanowskich poprzedników: Don Juan último (Don Juan ostatni) Vicente Moliny Foixa

3.3. Don Juan bez tożsamości: Variación y fuga de una sombra (Wariacja i fuga pewnego cienia) José Bergamína. 3

3.4. Don Juan z problemem ambiwalentnej seksualności: D.J. Jerónima Lópeza Mozo

3.5. Don Juan – nieświadoma swej rzeczywistej natury marionetka: La dernière nuit de Don Juan (Ostatnia noc Don Juana) Edmonda Rostanda.

IV. Don Juan ‒ dekonstrukcje

4.1. Stary grzesznik, skruszony lub nie: Sonatas (Sonaty) Ramóna del Vallé-Inclána i Don Juan Azorína

4.2. Don Juan jako rewolucjonista, społeczny i obyczajowy: Człowiek i Nadczłowiek George’a Bernarda Shawa i G. Johna Bergera

4.3. Donjuanowska układanka: Noc Don Juana Ferenca Karinthyego

V. Donjuanowski mit w krzywym zwierciadle

5.1. Upadły Don Juan w podrzędnym burdelu: Niedzielny garnitur nieboszczyka Ramóna del Valle-Inclána

5.2. Wszędzie jest grane to samo przedstawienie: Representación del Tenorio a cargo del carro de las meretrices ambulantes Luisa Riazy

5.3. Don Juan to teraz on i ona działający razem: d.juan@simetrico.es (La burladora de Sevilla y el Tenorio del siglo XXI) ( d.juan@symetryczny.jest (Zwodzicielka z Sewilli i Tenorio XXI wieku)) Jesúsa Camposa Garcíi

5.4. Dźwigając brzemię niezawodnego kochanka: D.J. Jerónima Lópeza Mozo

5.5. Odgrywając Don Juana w lupanarze: Don Juan ou les Amants chimériques (Don Juan albo chimeryczni kochankowie) Michela de Ghelderode’a

5.6. „Parodia – synteza”: Don Juan albo miłość do geometrii Maxa Frisha

5.7. Don Juan – bardziej człowiek niż mityczny bohater albo Don Juan, który nie zwodzi: La mort qui fait le trotoir (Don Juan) (Śmierć, która wystaje pod latarnią (Don Juan)) Henry’ego de Montherlanta

VI. Don Juan jako symbol (Azorín, Maeztu, Ortega y Gasset, Zambrano, Madariaga, Rank)

VII. Don Juan – typ społeczny, czyli donżuan (Lafora, Marañón, Pérez de Ayala)

.

Uwagi końcowe

.

Bibliografia