Введение в юриспруденцию

Wstęp do prawoznawstwa

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Autor: red. Jerzy Zajadło Kamil Zeidler

Podręcznik do przedmiotu Wstęp do prawoznawstwa został napisany przez pracowników Katedry Teorii i Filozofii Państwa i Prawa Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Wychodząc z założenia, że fenomen prawa obejmuje pięć „wymiarów”, tj. tworzenie, obowiązywanie, przestrzeganie, stosowanie i wykładnię, redaktorzy zdecydowali się tym zagadnieniom poświęcić poszczególne rozdziały. W ten sposób studenci uzyskują szansę nauki prawoznawstwa w kontekście tego, jak prawo powstaje i działa.

Autorzy: Magdalena Glanc-Żabiełowicz, Karol Gregorczuk, Wojciech Jankowski, Jarosław Niesiołowski, Paweł Sut, Przemysław Rybiński, Tomasz Widłak, Maciej Wojciechowski, Jerzy Zajadło, Kamil Zeidler

Spis treści

Wstęp (Jerzy Zajadło, Kamil Zeidler) . . . . 11

Wykaz aktualnych i polecanych podręczników. . .  13

1. TWORZENIE PRAWA . . . . . . 15

1.1. Proces tworzenia prawa (Karol Gregorczuk) . . . . 15

1.1.1. Pojęcie tworzenia prawa . . . 15

1.1.2. Formy tworzenia prawa (fakty prawotwórcze) . . . 18

1.1.2.1. Stanowienie prawa . . . .. . 19

1.1.2.2. Umowy o charakterze prawotwórczym . . 20

1.1.2.3. Prawo zwyczajowe . . . .  . 21

1.1.2.4. Precedens prawotwórczy . . . . 22

1.1.2.5. Prawo wyznaniowe . . . .  24

1.1.3. Przemiany modelu tworzenia prawa . . 26

1.2. System źródeł prawa w Polsce (Karol Gregorczuk). .. . 27

1.2.1. Normatywna koncepcja źródeł prawa w Polsce . . 27

1.2.2. Źródła prawa powszechnie obowiązującego . . . . 29

1.2.2.1. Konstytucja RP . . . . 30

1.2.2.2. Ustawa . . . 32

1.2.2.3. Umowa międzynarodowa i źródła

prawa europejskiego . .. 34

1.2.2.4. Rozporządzenie . . . . . 37

1.2.2.5. Akty prawa miejscowego . .. 38

1.2.2.6. Źródła prawa o charakterze

wewnętrznym . . .38

1.3.Budowa aktu normatywnego – rodzaje przepisów

(Wojciech Jankowski). . .  39

1.3.1. Tytuł . . . . 41

1.3.2. Przepisy merytoryczne . .  42

1.3.2.1. Przepisy merytoryczne ogólne . . . . 43

1.3.2.2. Przepisy merytoryczne szczegółowe . . . 45

1.3.3. Przepisy zmieniające . . . . 47

1.3.4. Przepisy epizodyczne . . .. 48

1.3.5. Przepisy przejściowe i dostosowujące . . . . 49

1.3.5.1. Przepisy przejściowe . . .  . 49

1.3.5.2. Przepisy dostosowujące . . . 50

1.3.6. Przepisy końcowe . . . 51

1.3.6.1. Przepisy uchylające (derogacyjne) . .  51

1.3.6.2. Przepisy wprowadzające (o wejściu

w życie aktu normatywnego) . . . . . 52

1.3.6.3. Przepisy o wygaśnięciu mocy

obowiązującej aktu normatywnego . . . . 53

1.3.7. Podpis uprawnionego podmiotu i załączniki .  . 53

1.4. Inne rodzaje przepisów zawartych w aktach

prawodawczych (Wojciech Jankowski). . . . . 54

1.4.1. Przepisy blankietowe . . . . . 54

1.4.2. Przepisy odsyłające – wewnątrzi pozasystemowo . . 55

1.4.3. Definicje legalne . . .. 56

1.4.4. Przepisy ogólne (lex generalis)

i przepisy szczególne (lex specialis) . . 59

1.4.5.Podział norm ze względu na sposób wyznaczania

powinnego zachowania . . . 60

1.4.6. Normy zasady i normy reguły . .  62

Zalecana literatura . . . . 63

2. Obowiązywanie prawa . . . 65

2.1. Obowiązywanie prawa – ujęcie filozoficznoprawne

(Jerzy Zajadło). . . .  . 65

2.1.1. Modele uzasadnień obowiązywania prawa . . . 66

2.1.2. Formuła Radbrucha . . 69

2.2. Obowiązywanie prawa – ujęcie teoretycznoprawne

(Kamil Zeidler). . .  71

2.2.1. Moc obowiązująca . . . . 71

2.2.2. Obowiązywanie prawa w czasie . . 72

2.2.3. Terytorialne obowiązywanie prawa . .74

2.2.4. Podmiotowe obowiązywanie prawa .  76

2.2.5. Przedmiotowe obowiązywanie prawa . .. 77

2.2.6. Sprzeciw wobec obowiązującego prawa . .. 79

2.2.7. Utrata mocy obowiązującej .  80

2.2.8. Reguły kolizyjne .  81

Zalecana literatura. . . . 85

3. PRZESTRZEGANIE PRAWA . . . 87

3.1. Przestrzeganie prawa (Jarosław Niesiołowski). . . 87

3.1.1. Uwagi ogólne i terminologiczne . . 87

3.1.2. Przestrzeganie prawa od strony

podmiotowej i przedmiotowej . .  90

3.1.3. Czynniki wpływające na przestrzeganie prawa . . 92

3.1.4. Skuteczność prawa .  . 103

3.1.5. Polityka prawa . .  . 106

3.2. Nieprzestrzeganie prawa (Paweł Sut). . . 111

3.2.1. Wprowadzenie . . . . 111

3.2.2. Tradycyjne, realistyczne i krytyczne

ujęcia zagadnienia nieprzestrzegania prawa –

konceptualizacja . .  . 114

3.2.3. Tradycyjne ujęcie zagadnienia

nieprzestrzegania prawa . . .. 118

3.2.4. Realistyczne ujęcie zagadnienia

nieprzestrzegania prawa . . .  . 128

3.2.5. Krytyczne ujęcie zagadnienia

nieprzestrzegania prawa . . .130

Zalecana literatura . . .. 134

4. STOSOWANIE PRAWA . . . 137

4.1. Teoria stosowania prawa

(Magdalena Glanc-Żabiełowicz) . . . 137

4.1.1. Co to jest stosowanie prawa? . .. 137

4.1.2. Typy stosowania prawa . . 140

4.1.2.1. Typ sądowy stosowania prawa . .. 141

4.1.2.2. Typy pozasądowe stosowania prawa .  . 147

4.1.2.3. Alternatywne formy stosowania prawa . . 150

4.1.3. Elementy stosowania prawa . 152

4.1.3.1. Przygotowanie decyzji stosowania

prawa . .  152

4.1.3.2. Ustalenie stanu prawnego –

podstawy prawnej . . .. 162

4.1.3.3. Wydanie decyzji stosowania prawa . . . . . . 162

4.1.4. Kontrola i egzekucja decyzji stosowania prawa . . 168

4.1.4.1. Kontrola decyzji stosowania prawa . . . . . . 168

4.1.4.2. Egzekucja decyzji stosowania prawa . . . . 168

4.1.5. Swoboda decyzji stosowania prawa

i luzy decyzyjne. .169

4.1.6. Sylogistyczny i argumentacyjny model

stosowania prawa . . 172

4.1.6.1. Sylogistyczny model stosowania prawa . . 172

4.1.6.2. Argumentacyjny model

stosowania prawa . 173

4.2. Konteksty stosowania prawa (Tomasz Widłak).... 175

8 Spis treści

4.2.1. Stosowanie a przestrzeganie prawa . . .175

4.2.2. Stosowanie i tworzenie prawa

a podział władz. . . 177

4.2.3. Precedens sądowy. . .  . 180

4.2.4. Ideologie stosowania prawa . .  185

4.2.5. Sędziowie a stosowanie prawa –

aktywizm i pasywizm sędziowski . . . 188

4.2.5.1. Aktywizm sędziowski. . . . 188

4.2.5.2. Pasywizm sędziowski. . .  191

4.2.6. Przyszłość stosowania prawa –

trzy generacje „sądów online”.  . 193

Zalecana literatura . . . 197

5. WYKŁADNIA PRAWA . . 201

5.1. Wykładnia prawa – ujęcie statyczne

(Maciej Wojciechowski). . .201

5.1.1. Prawo jako komunikat i zróżnicowanie

jego odczytywania . . .. 201

5.1.2. Cel lektury  . . 201

5.1.3. Kompetencje językowe odbiorcy tekstu . . . . 203

5.1.4. Właściwości zwrotów językowych

w tekście prawnym . . .. . 205

5.1.5. Claritas. . . .. 213

5.1.6. Rodzaje wykładni z punktu widzenia

podmiotu interpretującego . . .  . 217

5.1.6.1. Wykładnia autentyczna . . 217

5.1.6.2. Wykładnia operatywna . . 218

5.1.6.3. Wykładnia doktrynalna . .. 220

5.1.6.4. Wykładnia legalna . .  . 221

5.1.7. Wnioskowania prawnicze . .  . 222

5.1.7.1. Instrumentalne wynikanie norm . . 222

5.1.7.2. Wnioskowania oparte na założeniu

konsekwencji prawodawcy. . 224

5.2.Wykładnia prawa – ujęcie dynamiczne

(Przemysław Rybiński). . . .  229

5.2.1. Mały świadek koronny. . . . 229

5.2.2. Pojęcie wykładni . . .. 231

5.2.3. Przedmiot wykładni i wynik wykładni. .. 233

5.2.4. Dyrektywy wykładni. . .. 234

5.2.4.1. Dyrektywy językowe. .. 234

5.2.4.2. Dyrektywy systemowe. . . . . 236

5.2.4.3. Dyrektywy funkcjonalne. .. 237

5.2.4.4. Dyrektywy historyczne. . . . 238

5.2.4.5. Wykładnia aksjologiczna. . . . . . . . . . . . . . . . 239

5.2.4.6. Dyrektywy wykładni w działaniu. . . . . . . . 241

5.2.5. Klaryfikacyjna koncepcja wykładni prawa. . . . . . . 242

5.2.6. Derywacyjna koncepcja wykładni prawa. . . . . . . . 246

5.2.7. Dwie definicje wykładni. . . .. 250

5.2.8. Mały świadek koronny – epilog. .  251

Zalecana literatura . . . 253

SPIS RYCIN . .  . 255

Spis tabel........... 256

Wykaz skrótów . .  . 257