Правовой морализм в либеральной демократии

PRAWNY MORALIZM W LIBERALNEJ DEMOKRACJI

Autor: Kamil Jesiołowski

Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego

Autor wskazuje, że jego rozprawa ma uzupełnić lukę w polskiej literaturze przedmiotu. Z pewnością tak będzie. Niemniej jednak nie sposób nie dostrzec, że jego sposób prowadzenia wywodu i uzasadnienia tezy jest oryginalny także z punktu widzenia literatury światowej. Pokazuje przy tym, że polska nauka prawa ma coś do powiedzenia w podjętym temacie w perspektywie uniwersalnej.

prof. dr hab. Marek Piechowiak

Tytuł Prawny moralizm w liberalnej demokracji zawiera w sobie dość przewrotną tezę o koniecznym istnieniu „pierwiastka” moralizmu we współczesnych państwach demokratycznych. Z tezą tą można oczywiście polemizować. Z założeń filozofii demokratycznej wynika przecież, że pluralistyczne społeczeństwo ze swej istoty nie może podlegać prawu, które byłoby przełożeniem choćby części poglądów moralnych jednej z grup światopoglądowych. W swoim wywodzie Autor próbuje jednak przekonać czytelnika, że wiele z fundamentalnych założeń tzw. „nowego moralizmu prawnego” da się pogodzić z wymogami demokracji. Odnoszę wrażenie, że poprzez swoją argumentację stara się „odczarować” ugruntowane w literaturze pejoratywne znaczenia samego pojęcia „moralizm prawny”. Muszę zaznaczyć, że czyni to w sposób przekonujący. Jego autorską propozycję można zaklasyfikować jako poszukiwanie „trzeciej drogi” pomiędzy ujęciami pozytywizmu prawniczego i podejściem prawnonaturalnym.

dr hab. Anetta Breczko, prof. UwB

O wysokim poziomie merytorycznym rozprawy świadczy m.in. sposób przedstawiania wyników badań (…). Wywód jest uporządkowany. Autor jasno formułuje problemy i precyzyjnie stawia hipotezy i tezy. Praca, mimo swej objętości, nie jest przegadana. Autor zadbał też o wyjaśnianie „na bieżąco” znaczenia używanych terminów. Czytelnik pracy nie gubi się w toku wywodów autora. Wywody są podporządkowane realizacji celów badawczych i spójne z zastosowanymi metodami badawczymi.

dr hab. Aleksandra Kustra-Rogatka, prof. UMK

Spis Treści:

Wykaz skrótów . .. 9

Wstęp . . . . 11

Rozdział I

Wymuszanie moralności prawem. Wybrane ujęcia . .  . 19

1.1. Wychowawcza rola państwa . . . 20

1.1.1. Sofokracja Platona . . .. 20

1.1.2. Etyka Arystotelesowska . . 30

1.1.3. Prawo naturalne św. Tomasza z Akwinu . . 36

1.2. Prawo jako rozkaz . . . . 40

1.2.1. Lewiatan T. Hobbesa . . . 40

1.2.2. Utylitaryzm J. Benthama .  . 46

1.2.3. John Austin i teza o (nie)rozdzielności . . . 50

1.3. Dwa liberalizmy . .  54

1.3.1. John Locke . . . 54

1.3.2. Immanuel Kant .  . 59

1.4. Johna S. Milla zasada krzywdy . .  . 65

1.5. Podsumowanie. Punkt wyjścia do dalszych rozważań . . 68

Rozdział II

Powstanie oraz rozwój prawnego moralizmu . . . 71

2.1. Pierwsza generacja prawnego moralizmu . . . 71

2.1.1. Epoka wiktoriańska . . .  . 71

2.1.2. Wolność, równość, braterstwo . . . 77

2.1.2.1. Szerszy rodzaj utylitaryzmu . .77

2.1.2.2. Refutacja zasady krzywdy . .  . 83

2.1.3. Czy Hart się mylił? Część I . . 89

2.1.3.1. Różna moralność . . . . . 89

2.1.3.2. Sztuka legislacji i sztuka orzekania . . . 93

2.2. Druga generacja prawnego moralizmu .  . 96

2.2.1. Raport Wolfendena . .. 96

2.2.2. Th e Enforcement of Morals . . . . 101

2.2.3. Przeciwko tezie o dezintegracji . .  . 107

2.2.4. Przeciwko tezie konserwatywnej . . . . 112

2.3. Wyzwanie Kristola. Czy Hart się mylił? Część II . .. 117

2.4. Prawny moralizm a koncepcje klasyczne . . . 125

Rozdział III

Nowy prawny moralizm . .  . 131

3.1. Moralizm jako reakcja . .  . . 132

3.1.1. Neutralność wobec rozłegłych doktryn . . .. 133

3.1.2. Zasada krzywdy – precyzyjne rozumienie . . . 139

3.2. Moralność krytyczna . . . . 149

3.2.1. Nowa teoria prawa naturalnego . .. 149

3.2.1.1. Uczynić ludzi moralnymi . .  149

3.2.1.2. Moralna ekologia . . .. 153

3.2.1.3. Dialektyczna obrona moralistycznej legislacji . 159

3.2.2. Liberalny prawny moralizm . . . . 165

3.2.2.1. Retrybutywna teoria kary . . .. 165

3.2.2.2. Moralistyczna teoria legislacji .  171

3.2.2.3. Legislacyjne ograniczenia . .. 174

3.3. Moralność wspólnoty . . . .  . 180

3.3.1. Skromny prawny moralizm . .. 180

3.3.2. Krytyka zasady krzywdy . . .  191

3.3.3. Mala prohibita . 195

3.4. Ocena prawnego moralizmu . . . 198

3.4.1. Klasyfi kacja moralizmów . . . 198

3.4.2. Prawny moralizm a dobre życie i krzywda . . . 202

3.4.3. Przeciwko „miękkiej neutralności” .215

Rozdział IV

Znaczenie moralności we współczesnym prawie . .. 227

4.1. Moralność w konstytucjach i aktach prawa międzynarodowego . . 227

4.2. Europa . . . 231

4.2.1. Europejski Trybunał Praw Człowieka . . . 231

4.2.1.1. Tradycyjna linia orzecznicza . . . 231

4.2.1.2. Potrzeba zmian . . .. . 237

4.2.2. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej . . .. . 244

4.2.3. Moralność w multicentrycznej rzeczywistości prawnej . .. 257

4.3. Orzecznictwo polskie . . . 262

4.4. Orzecznictwo amerykańskie . . .. 272

4.5. Podsumowanie . . . 281

Rozdział V

Racjonalność wspólnotowej moralności.

W stronę komunitarystycznej teorii legislacji . .. 285

5.1. Aspekt legislacyjny . . . . 285

5.2. Aspekt wspólnotowy .  292

5.3. Aspekt perfekcjonistyczny . . . .  301

5.4. Czy moralizm jest zagrożeniem dla wolności? . . 307

5.5. Czy moralizm musi rozszerzać prawo karne? . . . 313

5.6. Prawny moralizm a prawo polskie. Pojęcie społecznej

szkodliwości (niebezpieczeństwa) . .  . 329

Zakończenie . . .  . 341

Bibliografia . . . .  347

Abstract . .  . 371