Юхани Палласмаа кожа глаз

Opublikowana po raz pierwszy w 1996 roku książka Oczy skóry wybitnego fińskiego architekta Juhaniego Pallasmy szybko stała się klasykiem teorii architektury. Zadaje ona fundamentalne pytanie o to, czemu, skoro istnieje co najmniej pięć zmysłów, to tylko jeden z nich – wzrok – stał się tak uprzywilejowany w kulturze architektonicznej i w dizajnie. Juhani Pallasmaa pokazuje, jak podporządkowanie sferze wizualnej rzeczywistości pozostałych zmysłów doprowadziło do zubożenia naszego otoczenia, pozbawiając architekturę jej najważniejszego zadania – dawania człowiekowi egzystencjalnego oparcia w świecie.

Juhani Pallasmaa jest fińskim architektem, emerytowanym profesorem politechniki w Helsinkach oraz wizytującym profesorem na kilku amerykańskich uniwersytetach (Washington University w St. Louis, University of Illinois at Urbana−Champaign). Choć autor książki jest aktywnym architektem, to jego pisarstwa nie da się już tak łatwo zamknąć w ramach jednej dyscypliny akademickiej. Teksty zawarte w tomiku “The Eyes of the Skin” lokują się na styku teorii architektury, filozoficznej i kulturoznawczej refleksji nad kondycją współczesnej cywilizacji oraz pierwszorzędnej eseistyki. Myśl Pallasmy wyrasta z doświadczenia architektury i ogólnej refleksji nad człowiekiem, ale uwzględnia szerokie spektrum kulturowych bodźców, znajduje oparcie w różnych tradycjach filozoficznych i estetycznych i ujęta jest na dodatek w na pierwszy rzut oka oszczędny, ale wartościowy artystycznie styl. Jako taka stanowi próbę holistycznego ujęcia problemu relacji pomiędzy człowiekiem a jego otoczeniem oraz tego, jaką rolę w tym procesie odgrywają ludzkie ciało i zmysły.

Nadmierna koncentracja na intelektualnych i konceptualnych aspektach architektury przyczynia się do zaniku jej fizycznego, zmysłowego i cielesnego charakteru. Pozująca na awangardę architektura współczesna jest o wiele częściej zainteresowana samym dyskursem architektonicznym i eksplorowaniem możliwych marginalnych terytoriów sztuki niż udzielaniem odpowiedzi na pytania o ludzką egzystencję. Ta redukcyjna koncentracja sprawia, że narasta architektoniczny autyzm, zinternalizowany i autonomiczny dyskurs, który pozostaje niezakorzeniony w naszej wspólnej egzystencjalnej rzeczywistości.

Każde miasto ma swoje własne echo, które zależy od rozkładu i skali jego ulic oraz dominującego stylu architektonicznego i wykorzystanych materiałów. Echo renesansowego miasta różni się od miasta barokowego. Nasze miasta utraciły niestety jakiekolwiek echo. Szerokie, otwarte przestrzenie współczesnych ulic nie odbijają dźwięku, zaś we wnętrzach współczesnych budynków dźwięki są pochłaniane i poddawane cenzurze. Zaprogramowane nagrania z muzyką w centrach handlowych i przestrzeniach publicznych wykluczają możliwość akustycznego uchwycenia skali przestrzeni. Nasze uszy zostały oślepione.

Juhani Pallasmaa

Nie trzeba być architektem by pod wpływem lektury Pallasmy odkryć w sobie bogactwo potencjału zmysłów, pozwalających na poznanie, doświadczanie realności otaczającego nas świata, złożonej wielowymiarowej materii architektury. Architektom skoncentrowanym na obrazie, formie, kreowaniu własnego wizerunku esej może uświadomić, jak wiele potężnych środków wyrazu pozostaje wciąż do ich dyspozycji, że fascynujące światy, znajdują się u progu naszej wyobraźni – wymagają jedynie dostrzeżenia, wyjścia poza coraz bardziej narzucający się system sieciowej, zbudowanej z pikseli wirtualnej przestrzeni. Dlaczego mielibyśmy z nich rezygnować?

Ze wstępu Macieja Miłobędzkiego do polskiego wydania