РАЗНЫЕ ГРАНИ МАТЕМАТИКИ Збигнев Семадень

Zbigniew Semadeni

RÓŻNE OBLICZA MATEMATYKI

Toruń 2023

s. 580

książka nowa, w stanie bardzo dobrym, oprawa miękka

Matematyka jest jedna, ale ogromnie różnorodna. Ta główna teza książki przedstawiona jest na tle ogólnego rozwoju kultury. Prawie połowa tekstu dotyczy dziejów arytmetyki (z początkami algebry) i geometrii, od najdawniejszych czasów po koniec XIX wieku. Narracja historyczna jest zestawiana z ontogenezą, z kształtowaniem się struktur matematyki u pojedynczych ludzi (zaczynającym się w okresie niemowlęctwa). W tle stale ujawniają się kwestie filozoficzne, w tymplatonistyczna tendencyjność: przekonanie matematyków o odwieczności i niezmienności matematyki wpływa na przypisywanie dawnym uczonym współczesnych pojęć i rozumowań. Oparcie matematyki XX wieku na pojęciach typu „zbiór”, „element” gruntownie zmieniło język twierdzeń i dowodów, a zarazem całe myślenie matematyczne. Stało się to tak naturalne, że nie można się z tego wyzwolić. Nie da się już w pełni wniknąć w dawne ujmowanie matematyki; im dalej wstecz, tym jest to trudniejsze. Wiele ze stale powtarzanych opowieści to późniejsze legendy; niektóre są tu krytycznie omówione. Mottem książki, zaczerpniętym z Platona, jest zdziwienie, niedowierzanie naszych przodków, gdy odkrywali niespodziewane, paradoksalne związki. Szczególnie ważne były przełomy pojęciowe, przejścia na wyższy poziom abstrakcji, wcześniej nieosiągalny. Zmagania z piątym postulatem Euklidesa trwały dwa tysiące lat, a kontrowersje wywołane geometrią nieeuklidesową zmieniły świadomość tego, czym jest geometria i jaki jest jej związek ze światem rzeczywistym.

Od czasów greckich matematyka jest też głęboko powiązana z muzyką. Dedukcyjny rachunek prawdopodobieństwa dziwnie trafnie, paradoksalnie sprawdza się przy stosowaniu go do przypadkowości. Fascynujące tajemnice nieskończoności zostały w znacznym stopniu oswojone w XIX i XX wieku.