НАРОДНОЕ ИСКУССТВО В ПОЛЬШЕ Казимеж МОКЛОВСКИЙ

Tytuł i autor: 'SZTUKA LUDOWA w POLSCE'

Część I 'DZIEJE MIESZKAŃ LUDOWYCH w POLSCE' oraz

Część II 'ZABYTKI SZTUKI LUDOWEJ w POLSCE'

Kazimierz MOKŁOWSKI

Książka jest reprintem, czyli dokładną kopią oryginału (za wyjątkiem zmienionej okładki) wydanego w 1903 roku we Lwowie nakładem Księgarni H.Altenberga i składa się z dwóch części zawartych w jednej książce

• obecne wydanie i rok wydania: 'Wydawnictwo ALTAIR' 2006
• format: 16,5 cm x 23,5 cm; 552 strony; papier kredowy
• stan: NOWY

Spis treści :

Część I

Dzieje mieszkań ludowych w Polsce

WSTĘP :

Prace o chacie polskiej. Karłowicz Jan, Władysław Matlakowski ...1 Stanisław Witkiewicz a sprawa zajęcia się społeczeństwa sztuką ludową ...2 Dawniejsze lekceważenie kultury narodowej w sztuce. Sprawa badania chaty polskiej u Niemców i u nas...3 Znaczenie nauki o chacie dla poznania dziejów sztuki kultury narodowej ...4 Czem jest praca niniejsza...5

ROZDZIAŁ I. «O Metodzie» :

Co wpływa na kształt domu. Twierdzenie Riehla. Warunki otoczenia fizycznego i wytwórczości w swoim wpływie na formę mieszkania...6 Przykład na stepowcach Kirgizach. Znaczenie konia i trzód u nich. Tkanina i wełna jako wątek w sztuce stepowców...7 Pokrewność form zdobniczych silniejsza niż pokrewność brzmień...8 Próba wytłómaczenia tego zjawiska. Przedmiot w sztuce wyrażony. Samodzielne powstawanie tych samych zjawisk w kulturze ogólno ludzkiej na rozmaitych miejscach...9 Zawisłość warunków wytwórczości ludzkiej, a więc sztuki od przyrody. Wpływ tworzywa, w którym się forma wyrabia na nią samą...10 Tło życiowe u stepowców-koczowników. Tło życiowe u ludów osiadłych wśród bagien na palach żyjących. Kultura koszowa-ziemiankowa. Gospodarstwo leśne i jego wpływ na kulturę. Kamień i cegła jako tworzywo mate-ryalnej kultury...11 Powtarzanie się pokrewnych form kulturalnych. Określenie zasady postępu ... 11 Warunki zmian w społeczeństwach. Znaczenie przeżytej przeszłości dla późniejszych warstw w kulturze. Heglowskie «aufgehoben»...12 Poprawka do twierdzenia Riehla...12

ROZDZIAŁ II. Europa przedhistoryczna :

Historya fizyczna Europy. Dyluwium i epoka lodowa. Zjawienie się człowieka czwartorzędowego. Człowiek trzeciorzędowy «ujść rzecznych»...13 Jaskiniowiec europejski. Grota naturalna, potem sztuczna, jako jego mieszkanie. Kamień łupany jako narzędzie. Wyparcie jaskiniowca przez człowieka neolitycznych czasów. Rozbiór sztuki jaskiniowca...14 Wpływ myśliwstwa jako tła gospodarczego na formy w sztuce jaskiniowców. Usunięcie się lodowców. Próba wytłómaczenia istnienia epoki lodowej przez braci Sarasinów...15 Ustąpienie lodowców i zapanowanie tundry półstepowej w Europie. Ustąpienie człowieka z jaskiń i częściowe przenoszenie się na pale i bagna. Zjawienie się plecionki koszowej z wikliny i wynalazek garncarstwa...16 Mnogość palowych mieszkań, odkrytych naprzód przez Meyera. Opis palowych mieszkań. Metal używany na narzędzie ówczesnych czasów. Miedź...18 Sprawa zjawienia się żelaza. Okres bronzowy i żelazny. Warstwy hallsztacka i lateńska...18 Zjawienie się rolnictwa po raz pierwszy u chłopów palowych. Kształt mieszkania palowców...19 Technika giętego drutu. Mieszkania palowo-nasypowe (Terramare) w północnych Włoszech...19 Opis mieszkań palowych po za granicami Europy. Wpływ palowych okresów na cywilizacyę...20 Rasowość ludów palowych. Ludność przedaryjska w Europie. Baskowie. Plemiona indogermańskie długogłowe i krótkogłowe stepowe. Aryanizacya Europy ...21 Pochodzenie Słowian. Zmieszanie długogłowców z krótkogłowcami, kultury palowej z namiotowo-stepową. Przedmiot kliniczny badań — lud polski...22 Genealogia rozwojowa mieszkań w Europie...23 i 24 Czas trwania okresów w kulturze europejskiej...24

ROZDZIAŁ III. Myśliwy. — Jaskiniowiec europejski:

Warstwa kultury jaskiniowca europejskiego. Sprawa pnia wspólnego aryjskiego dla ludów europejskich...25 Tubylczość Aryów. Napływowy żywioł krótkogłowców. Możliwość istnienia śladów językowych. Barwa języka i jej wytłómaczenie...26 Znaczenie wymowy. Rozbiór zabytków materyalnej kultury. Trwałość istnienia podobnych zabytków...27 Rozbiór kultury i warunków życia jaskiniowców-myśliwców epoki lodowej. Myśliwstwo jako najdawniejsze tło gospodarcze...27 Zimno zmusza do wyszukania jaskiń na mieszkanie. Znaczenie jaskiń w epoce lodowej...28 Francya jako ognisko kultury jaskiniowej w Europie. Kość i róg jako najstarsze narzędzie i tło zdobnicze...29 Zjawienie się krzemienia. Okres przejściowy między rogiem, kością a krzemieniem, jako narzędziem i bronią. Sztuka wyrabiania łupanych siekier krzemiennych za pomocą pałeczki rogowej w okresie paleolitycznym...30 Krzemień wobec krzemienia jako narzędzie w epoce neolitycznej. Dawna współzależność kości i krzemienia w epoce lodowej...30 Przedmiot rysunku wykładnikiem życiowym danego ludu. Zwierzę łowne przedmiotem sztuki u myśliwców jaskiniowców. Świat łowiecki ówczesny...31 Źródło sprawności rysunkowej u myśliwców. Groty naturalne i sztuczne...32 Jaskinie sztucznie drążone rozmaitego kształtu w «Hassan kef». Groty jaskinie w Azyi i Afryce...33 i 34 Jaskinia-mieszkanie sztuczne z Szwecyi. Ślad językowy krzemienia jako młota. Konieczność rozbioru warstwy jaskiniowej dla zrozumienia budownictwa kamiennego Egiptu, Fenicyi, Assyryi, Grecyi i Rzymu...35 i 36

ROZDZIAŁ IV. Namiotowiec Stepowy:

Stanowisko językoznawców i antropologów w sprawie pochodzenia Aryów-Europejów...37 Gdzie jest ojczyzna Aryów? Stepowa przeszłość w Europie...41 Klan obrazowy wyrazów do życia stepowego się odnoszących. Prawidło pochodzenia dźwięków wyrazowych na pokrewne obrazem pojęcia...41 i 42 Tkanina jako zasadniczy obrazowy i brzmieniowy wątek stepowców. Motać i namiot jako źródło wielu pochodnych pojęć i wyrazów...44, 45 i dalsze Pojęcie ruchu i zmiany, odbite w wyrazach stepowców. Metal stepowców. Śmiertelność w czasie zimy...51 Ognisko z gnoju suszonego...52 Szycie skóry ścięgnami i dalsze pochodne obrazowo pojęcia i wyrazy, odnoszące się do części namiotu i jego budowy...53, 54 i 55 Sposób pozostawiania zmarłych na stepie u namiotowców...56 Koń, gonić, ogon, gnój, niecić ogień, jako ogniwa materyalnego łańcucha pojęć u stepowców...57 i 58 Cześć ognia i ogniska domowego...59, 60 i 61 Przeciwieństwo światła i ciemności, zimna i ciepła w mitologii Aryów — Światłowed i Czernoboh u Słowian; Bóstwo życia i śmierci...62 i 63 Cześć konia u Stepowców...64 i 65Koń w zdobnictwie Aryów-Europejów...66 i 67Koń jako znamię dostojności koneziów w Słowiańszczyźnie. Odbicie nazwy konia...69 Przydzielanie warstw kulturalnych w dziejach cywilizacyi. Ślady namiotowych budowli w Indyach i Europie...70 i 71 Hymn Atharwedy. Znaczenie urn domkowych...72 Porównanie ich z namiotami...74, 75 i 76 Sprawa kolistości mieszkań i budowli gospodarczych...77, 78 i 79 Powrotne fale w dziejach cywilizacyi w związku z najściem okrągłych form budowlanych do Europy środkowej w wiekach średnich...79 i 80 Znaczenie kolistości jako symbolu władzy i piękności...81 Położenie środkowe ogniska w namiocie...82 Ognisko w chatach litewskich, na Huculszczyźnie i w świątyniach norweskich ...83, 84, 8r, 86 i 87 Namiot-kosz u Kozaków...87 Ślad istnienia namiotu w drzewie wyrażonego u Hucułów. Pierwotność kultury huculskiej. Koliba huculska...88, 89, 90, 91 i 92 Ule okrągłe na Long Island...92 Przemiana okrągłości na prostokąt...93 Czem jest ornament u ludu...94 Słonce w zdobieniu u ludu polskiego...95, 96 i 97 Słoneczko i koło u wozu jako jednoznacznik symbolistyczny...97 Sfastyka...98 Baby sięgające od Turanu po Kalisz jako słupy przydrożne Aryów... 99 i 100 Zjednoczenie słońca, wozu i konia w mytach i zdobnictwie...100 i 101 Śparogi...102 Plecionkowość i wyszywkowość ornamentyki stepowej...104, 105 i 106 Traktowanie wyszywkowe roślin w ornamentyce na Podhalu...107 Pismo wiciowo-węzłowe...108 i 109 Dostojność jego w dawności...110 Kolebka Aryów. Przewodnictwo wodzów przez drogi wodne. Ślady językowe i w mytach się znajdujące...111 Przejście do palowców...112

ROZDZIAŁ V. Palowcy w dziejach kultury Europy i Polski:

Przejście od namiotowych mieszkań do osad nabagienno palowych. Bagna jako układ fizyczny dawnej Europy...113 Sprawozdania o istnieniu mieszkań palowych...114 Wpływ budownictwa palowego na współczesną chatę niemiecką dolinową 115 i 116 Ślady palowej kultury w Italii, a szczególnie w Rzymie...116, 117 i 118 Słownictwo łacińskie, należące do klanu obrazowego kultury palowej 118, 119 i 120 Jakiem było budownictwo drewniane u Rzymian?...120 Budownictwo palowe źródłem wynalezienia konstrukcyi murowanej łukowej u Rzymian...121 i 122 Żywotność względna budownictwa drewnianego u Germanów...122 Słownictwo germańskie należące do klanu obrazowego kultury palowej 122, 122 i 124 Ślady archiwalne i ludoznawcze mieszkań palowych w Niemczech...125 Rozbiór budownictwa drewnianego greckiego i słowiańskiego...126 Bagna w Grecyi. Budowle palowe w Grecyi...137 Słownictwo greckie należące do klanu obrazowego wyrazów kultury palowej...127, 128, 129 i 130 Ślady kultury palowej w podaniach Helleńskich...130 Klan. Wielkość klanu wyrazowego Palowców w Słowiańszczyinie. Budowle palowe u dawnych Daków i u dzisiejszych Rumunów...130 i 131 Budowle palowe w dorzeczu Dunaju i Sawy...131 i 132 Słownictwo słowiańskie odniesione do klanu obrazowego wyrazów kultury palowej...132, 133, 134, 135, 136, 137 i 138 Ugrupowanie wyrazów należących do kultury palowej w ten sposób, by dały przybliżouy obraz ówczesnego życia codziennego...139 i 140 Wpływ nazwy palu, plosa i pałanki, jako utworów życia na palach i bagnach na nazwy plemienne...140 Współzależność śladów językowych dawnych kultur od śladów starożytniczych...141 Układ fizyczny Europy środkowej w okresie polodowym...141, 142 i 143 Uwzględnienie źródeł historycznych...144 Obraz kraju Słowiańszczyzny północno zachodniej w dalszych czasach...145 Polesie współczesne jako obraz dawnej Polski...146 Układ poziomy Polski...146 Budowle palowe na ziemiach dawnej Polski...147 Odmienność budowli słowiańsko-polskich...148 i 149 Świadectwo Virchowa...145 Opis grodów i budowli palowych Słowiańszczyzny północno-zachodniej 152, 153, 154 ,155, 156, 157, 158, 259, 160 i 161 Moczary w Polsce Piastowej...162 Technika wojenna rycerstwa polskiego zdobywania grodów wśród bagien wznoszonych...163 Nowa teorya o powstaniu nazwy «Polaków i Polski» 162, 164, 165, 166, 167, 168 169 i 170 Stosunek do teoryi najazdu prof. Piekosińskiego ...171 i 172 Wpływ stosunków życiowo-gospodarczych na układ plemion...172, 173 i 174 Źródło powstania organizacyi państwowych w ogóle, a organizacyi państwa polskiego w szczególności...175 Opole jako organizacya terytoryalno-państwowa Polski z podboju wynikająca...177 i 178 Podobieństwo nazw i warunków życia Polaków i Połabian. Słownictwo palowe odbite w nazwach osad dawnej Polski...180 Pochodzenie nazwy i początku Polski od zamku Plunę wedle kroniki Bogufała...181 Początki organizacyi państwowej polskiej...182 Osiedlenia palowe zachowane w nazwach o określonej charakterystyce układu fizycznego, zawarte w granicach terytoryum dawnej Polski 183, 184,185, 186,187 i 188 Jaki jest totem, znak narodowo-plemienny Polaków?..188 Znaczenie znaków-symbolów plemienno rodowych wogóle...189 i 190 Rozbiór teoryi prof. Piekosińskiego w tej mierze...190 Wartość wniosków opartych na podobieństwie znaków obrazowych 191, 192, 193, 194 Pismo obrazowe...194 «Pal» jako znak symboliczny dawnej Polski...194 Początkowe dzieje Piastowej Polski oświetlone ze stanowiska badań autora 196,197,198, 199,200 Resztki śladów palowych budowli w budownictwie współczesnem polskiem 200, 201, 202

ROZDZIAŁ VI:

Kosz Ziemianka. Str. Wiklina i rokicina jako tworzywo budownicze, następne po namiotach. Kosze mieszkalne...204, 205 Znaczenie koszów przy wynalazku garnków palowych...203 Właściwe rozumienie podziału na warstwice kulturalne...202 Zabytki językowe warstwicy koszowo-ziemiankowej...204, 205, 206, 207Nazwy plemienne odbite w koszu i ziemiance...208 Wspomnienia kosznic mieszkalnych...208, 209, 210 Ślady ziemianek...210 Kosz zaporozki...211 Zabytki techniki budowlanej koszowo-ziemiankowej u ludu...211, 212 Pokrycia chat w rozmaitych okresach...212 Kosz jako tworzywo budowlane na Podolu...213Wpływ epoki koszowej na ornamentykę przedhistoryczną normańsko romańską. (Krywe, krywula). Gałęź uwęźlona symbolem władzy, znakiem porozumienia ...214 Różnica między ornamentem koszowym-plecionkowym a wyszywkowym tkackim...215 Plecionka rośiinna...215

ROZDZIAŁ VII. Budownictwo leśne:

Rozszerzenie lasu w Europie...216 Charakterystyka Polski lesistej...217 Znaczenie drzewa jako tworzywa budowlanego. Różnica w układzie między sposobem budowania palowym a leśnym...218 Ryglówka niemiecka. Istnienie plemion słowiańskich, budujących się również na słup...218 Lechowie plemię leśnorolnicze ...219 Związek nazwy Polaków i Połabian z systemem budowania względnie pokrewnośc systemu budowania Polaków i Połabian z niemiecką ryglówka...220 Wieńcówka, budowla na zamek, właściwością reszty plemion zachodnio słowiańskich. Porównanie chaty germańskiej z kolebą huculską...220 Złożenie chat niemieckich i polskich...222 Rzym, Germania buduje się w ryglówce, Grecya i Słowiańszczyzna na wieniec...222 Chata grecka wedle Homera...223 Słownictwo odnoszące do klanu obrazowego wyrazów gospodarki leśnej...224, 225 225, 226, 226 i 228, Rozbiór układu słupowego niemieckiego ryglówki i polskiego (wiązanie w ząbce, na krzyż)...228 i 229 Drzewo szpilkowe i jego wpływ na rodzaj układu drzewnego w budownictwie...230 Znaczenie słupa w budownictwie niemieckiem i polskiem...230 Błąd w zapatrywaniach Henninga na chatę polską. Źródło powstania niemieckiej ryglówki i słowiańskiej wieńcówki wedle innych wybitnych uczonych niemieckich...231 i 232 Co rozstrzyga o wzajemnej zależności ustrojów budowlanych...233 Sądy podróżników niemieckich po Polsce o sposobie ludowym budowania...233 Znaczenie drzewa jako tworzywa budowlanego w Polsce...234 Zanik leśnej gospodarki w XVI wieku na Wołyniu...236 i 237Związek składu chaty z bogactwem lasów...237 Świadectwo Herodota o budownictwie drewnianem słowiańskiem...238 Rozbiór budowli typu słowiańskolechickiego...238 Koliba huculska i rumuńska jako typ przejściowy między budownictwem namiotowem a leśnem...239 Przejście od budownictwa palowego do leśnego...239 «Kładżba» chaty naszej...240 Słownictwo budownicze polskie...240 Okrąglaki z kory odarte pierwszem tworzywem w budownictwie leśnem. Rozwój wiązania wieńcowego...251 Sąd o budownictwie drewnianem prof. Maryana Sokołowskiego...252 Wiązanie na wieńcówkę w rozmaitych okolicach dawnej Rzeczypospolitej 243 i 244 System rysiów podokapowych jak następstwo z użycia wieńcówki...244 i 242 Co mówił o chacie polskiej Józef Ignacy Kraszewski . . 245, 247, 248, 249 i 250 Zdanie budownictwa Podczaszyńskiego o chacie polskiej...251 Gołębiowski «Domy i Dwory»...251 i 252 Sąd ś. p. prof. Łuszczkiewicza...252 Podział prof. Karłowicza w odniesieniu do chaty polskiej...253 Prawidło kolejnego przekształcania się mieszkań...253 Przypomnienie genealogii rozwojowej mieszkań...254 Chata jednoizbowa bez przyzby i z przyzbą...254 i 255 Chata z izbą, przyzbą i komorą trójdziałową 259, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267 i 268 Przyzba podcieniowa w Polsce...269, 270, 271 Wpływ chaty trójdziałowej na budownictwo świątyń greckich, romańskich i po-

morsko-polskich...272 i 273 Święte drzewo w kulcie europejskim i polskim...274 Przejście świętego drzewa do symbolicznego zdobnictwa 274, 275, 276, 277, 278 i 279 Kultura przedchrześcijańska w Polsce...280 Jak wyglądała Kontyna starosłowiańska na Pomorzu i w Polsce 281, 282, 283, 284 i 285 Powstanie podstrzesza w świątyniach...286 Zdobienie przedchrześcijańskie...287 Wyobrażenie kloców świętych...288 Dalszy rozwój chaty mazowieckiej trójdziałowej w Polsce 290, 291, 292, 293, 294,295, 296, 297, 298 i 299 Chata zagrodowa w swoich przejawach...300, 301, 302, 303, 304, 305 i 306 Powstanie chaty zagrodowej...307 i 308 Odmiany chaty zagrodowej...309, 310 i 311 Odpowiednik niemiecki polskiej chaty zagrodowej...312 Brama jako wejście do zagrody...313, 314 i 316 Łańcuch rozwojowy budowli należących do typu leśnego...315 i 316 Dachy...317 Sprawa odrodzenia sztuki z motywów ludowych...317, 318, 319, 320, 321 i 322 Sprawa stylu ludowego polskiego...323 Wpływ niemiecki na urządzenie wewnętrzne naszej chaty...325 Zdobienie roślinne w sztuce ludowe] polskie]...324 i 325 Drzewo jako tworzywo w budownictwie wiejskiem i pólwiejskiem klas wyższych 325 Przechodzenie form z jednego materyału w drugi...326 Sprawa odtworzenia w kamieniu, cegle i wyprawie stylu ludowego polskiego...226 Zakończenie...326 i 327

ROZDZIAŁ VIII. Budownictwo ludowe rolnicze i współczesne:

Przejście od leśnego do rolniczego budownictwa...328 i 329 Właściwości budownictwa rolniczego...330 i 331 Rozkład dawnej kultury ludowej pod wpływem towarowego systemu gospodarczego...332 Odrodzenie kultury ludowej w klasach wyższych...333 Zapłodnienie formami ludowemi twórczości narodowej w sztuce...334

CZĘŚĆ II

Zabytki sztuki ludowej w Polsce

ROZDZIAŁ I. Dwory i dworki szlacheckie:

Mieszkania ludowe źródłem budownictwa i sztuki klas wyższych...337 Błędy w ocenianiu budownictwa szlacheckiego...337 Ścisły związek między dworami drewnianymi szlacheckimi a chatą włościańską 337,338, 339 i 340 Dwór szlachecki zróżniczkowaną chatą chłopską...340 Świadectwo Gołębiowskiego...341 Sąd Władysława Łuszczkiewicza o dworach modrzewiowych...342, 343, 344 i 346 Mylnośc jego sądu...346, 347 i 348 Brak dworów XV i XV stulecia. Dwory XVI i XVII wieku. Znamienne cechy w rozkładzie i w sylwecie dworu szlacheckiego...350 Wygląd dworu nieobronnego szlacheckiego z XV i XVI wieku...350 Chaty włościańskie na Podhalu skurczonym obrazem dworów szlacheckich XV wieku...350 i 351 Stanisław Witkiewicz, jako odnowiciel dworu szlacheckiego XV stulecia w swoich projektowanych domach zakopiańskich...352 Bóżnice Litwy i Białej Rusi, jako surogat dworów szlacheckich XVI wieku...352 Co mówi o charakterze dachów dworów polskich Górnicki...353

ROZDZIAŁ II. Dwory obronne i zamki:

Ogólny układ zamków w środkowej Europie...354 Charakterystyka zamków niemieckich. Zamek południowo-niemiecki i Krzyżacki 355 Grody zamkowe polsko-ruskie...355 i 356 Zamki drewniane polskie i rosyjskie...356 Opisy zamków ziemi wołyńsko-podolskiej z XVI w. 359, 357, 358, 359, 360 i 361 Zamek Kalinowskiego na Ukrainie z XVII wieku...362 Podcienia i alkierze obronne w budynku zamkowym wedle umowy o budowę zamku kórnickiego z r. 1426. Wniosek ogólny. Odtworzenie polskiego zamku...364

ROZDZIAŁ III. Kościoły, cerkwie, dzwonnice, kaplice, krzyże przydrożne i nagrobki:

Wielka ilość kościołów pozostałych z dawnych czasów...365 Śląsk, Księstwo Poznańskie, Prusy zachodnie i wschodnie, Królestwo Polskie, Litwa i Białoruś pod względem zachowanych kościołów i cerkwi...365 Resztki kościołów drewnianych w Wielkiem Księstwie Poznańskiem...369 Na Kaszubach i Mazowszu pruskiem...370 Rozprawa o kościołach i cerkwiach drewnianych prof. Maryana Sokołowskiego 372, 375, 376, 377, 378 Sądy innych autorów o tym przedmiocie ...378 i 379 Teorya Dietrichsona o pochodzeniu kościołów drewnianych norweskich, a dane Seesselberga...380 i 381 Źródło sztuki ciesielskiej...382 Kościoły polskie i cerkwie rusińskie. Ich dawność i pochodzenie...382 i 383 Charakterystyka kościołów...384 Wpływ murowania na układ kościołów drewnianych...386

Różnica istotna między kościołami drewnianymi norweskimi a polskimi...386 Cerkwie wschodnio galicyjskie...388 Rzekomy bizantynizm cerkiewny na Rusi...389, 390 i 391 Układ poziomy i widok zewnętrzny cerkwi...392, 395 i 397 Zdobniczość i konstrukcya drzewna cerkwi wspólna budowlom na zachodzie kraju 399 Cerkwie jako typ starszy...402 Co przynosi metoda wyłączania stosowana do cerkwi...403 Dzwonnice jako szczątek dawnych wież obronnych 403, 407, 408, 409, 410, 414, 415 i 416 Układ ich wewnętrzny i jego znaczenie...416 Różnica w układzie między wieżami huculskiemi, a dzwonnicami na dołach. Dzwonnice na dołach jako konstrukcya wojenna dawnych Polaków. Wpływ murowania na cerkwie i kościoły...417, 418 i 419 Konieczność szczegółowego badania tych zabytków...423 Niszczenie cerkwi...423 Szkice ś. p. prof. Zacharyasiewicza odnoszące się do tego przedmiotu. Kaplice, krzyże i nagrobki drewniane...423

ROZDZIAŁ IV. Bóżnice drewniane i meczety:

Bóżnice na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej...424, 425, 426, 429 i 430 Rys poziomy i charakter wewnętrzny bóżnic...430, 431 i 432 Pozorność odmienności bóżnic od innych budowli polskich...433 i 434 Dawniejsze zespolenie bóżnic z resztą domów małomiasteczkowych. Odrzucenie hipotezy M. Bersohna...436 Cechy zewnętrzne bóżnic drewnianych...436 Podobieństwo bóżnic z dawnemi dworami szlacheckimi drewnianymi...436 Bóżnice galicyjskie...438 Bóżnice nie należą do «sztuki żydowskiej». Cechy zasadnicze bóżnic wiążące je z innemi budowlami ludowemi polskiemi...438 Motywy zdobień w bóżnicach...440 i 441 Rozmieszczenie terytoryalne bóżnic drewnianych...443 Monografia M. Bersohna...443 Meczety na Litwie...443

ROZDZIAŁ V:

Ratusze. Ratusze polskie. Brak pomników tego rodzaju w dzisiejszych czasach. Ratusz goniądzki bezwieżowy. Zestawienie ratusza z domem podcieniowym. Brak ratusza wieżowego, Zachował się podobny ratusz w żelaznym Brodzie w Czechach. Sprawa odworzenia ratusza wieżowego polskiego...444 i 445

ROZDZIAŁ VI:

Domy podcieniowe i dworki podmiejskie. Domy drewniane i podcieniowe, dawna cecha naszych miasteczek. Przeniesienie ich w murowańce. Czy układ ich jest rodzinnego pochodzenia? Domy podcieniowe pochodne chaty mazowieckiej...448—457 Powstanie krytych krużganków podcieniowych...458 Wschodnie pochodzenie podcieni...458 i 459 Kupiecko-gospodarczy charakter domów podcieniowych. Wygląd domów podcieniowych...460. 461 i 462 Związek domów podcieniowych z formami polskiego renesansu...462 Dachy złożone polskie...463 i 464 Domy mało miasteczkowe...465 i 466

ROZDZIAŁ VII. Budynki gospodarcze:

Ważność budynków gospodarczych dla dziejów mieszkań...467 i 468 Starożytność nazw odnoszących się do budynków gospodarczych. Mosty i jazy 477

ROZDZIAŁ VIII. Zewnętrze i wnętrze:

Zewnętrze chaty. Bramki...478 Zagroda...480 Szczyty dachów...482 Śparogi i pazdury. Dachy. Mansard polski...483 Grzebień gontowy na kalenicy. Strzecha...484 Okapy gotyckie i renesansowe. Okna. Błony w oknach...485 Ramy i oprawy okienne...486 Obramienia okienne...490 Odrzwia...490 i 491 Dźwirza...492, 493 i 495 Wnętrze...499 Powała i sosręb...499 i 500 Powała naśladująca sklepienie. Wycinanki, nalepianki i malowania...500

ROZDZIAŁ IX. Sprzętarstwo:

Początki sprzętarstwa. Pochodzenie obce zydla, szlabana i skrzyni...501 Krzesło, stół i łóżko...508, 509, 510 i 512 Łyżniki. Ornament malowany na skrzyniach i łóżkach...515 Znaczenie lokalnych różnic...519

ZAKOŃCZENIE:

Koniec pracy. Próba tymczasowa. Tymczasowy porządek w zagadnieniu. Nie-tknięcie wielu działów. Obszar niespełnionej jeszcze roboty. Pożytek sztuki ludowej...520.