ЦЕННОСТИ ТРАДИЦИЯ ФИЛОСОФИЯ ЭТИКА АКСИОЛОГИЯ

Uwaga: w związku z wprowadzeniem przez Allegro „jednostkowej opłaty transakcyjnej” (od sprzedających)

z dniem 2.11.2022 r. ceny wydrukowane na okładce książek są już nieaktualne !

.

WARTOŚCI — TRADYCJA

I WSPÓŁCZESNOŚĆ

pod redakcją Danuty Ślęczek-Czakon i Mariusza Wojewody

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego — Katowice 2009

Stron 196, przypisy, noty o autorach,

miękka oprawa matowa z zakładkami,

format ok. 24 cm x 17 cm

Niski nakład !

Z notatki wydawniczej :

Zebrane w tomie wypowiedzi dotyczą kwestii pojmowania i istnienia wartości w kulturze europejskiej.

Wielość i różnorodność odniesień do problemu trwałości i zmienności wartości ukazują złożoność

problematyki, jej liczne uwikłania o charakterze ontologicznym, epistemologicznym, metodologicznym,

etycznym, także historycznym, socjologicznym i kulturowym. Zainteresowanie problematyką aksjologiczną

rozwinęło się w XX wieku, chociaż wątki myślenia o wartościach można odnaleźć w całej historii filozofii.

Zamieszczone wypowiedzi podzielono na trzy części obejmujące historię filozofii i etyki, etykę normatywną,

aksjologię. Autorzy podzielają przekonanie o aktualności problematyki aksjologicznej, obecności założeń

wartościujących w naukach humanistycznych i niezbędności refleksji nad rolą wartości w poznaniu,

podejmowaniu decyzji i działaniu.

PRZEDMOWA

Zainteresowanie problematyką aksjologiczną rozwinęło się w XX wieku, chociaż wątki myślenia o wartościach

można odnaleźć w całej historii filozofii. Współcześnie o wartościach mówi się przede wszystkim

w kontekście refleksji nad kulturą, a wtedy pytanie o trwanie i zmiany wartości nabiera szczególnego znaczenia.

Pytamy o to, w jakim sensie wartości istnieją jako ponadhistoryczne, idealne, trwałe elementy kultury

(na których podstawie nazywa się i tworzy prawa człowieka), oraz o to, w jakim stopniu zależą od kulturowego

i historycznego ich odczytania. Wymogiem czasu jest dialog międzykulturowy, który w dużej mierze okazuje

się dialogiem zarówno o wartościach uniwersalnych, trwałych, niezmiennych, obecnych we wszystkich społeczeństwach,

jak i o wartościach obecnych tylko w niektórych kręgach kulturowych, wartościach zmieniających swą ważność

i zakres w zależności od potrzeb, doświadczeń ludzi.

Spotkanie między światem Wschodu i Zachodu ma w założeniu przynajmniej minimum zgody w rozumieniu

wartości fundamentalnych i trwałych, jak też dopuszczenie (akceptację) odmienności w hierarchii dóbr osobistych

i społecznych, różnic w rozumieniu tożsamości jednostek i narodów.

„Rozmaitość teorii nie może nam przesłonić faktu, że problem wartości wkroczył w naszych czasach — późno,

ale jednoznacznie — w stadium pewnej dojrzałości do rozstrzygnięcia. Nie sposób już mylić go z problemem celów.

Także przeciwnicy są zgodni co do tego, że cele są czymś, co wyznacza się na podstawie uprzedniego odczucia wartości,

a zatem że wartości są warunkami możliwych celów”. Opinia, którą wypowiedział Nikolai Hartmann w 1936 roku,

brzmi aktualnie. Współcześnie odczuwamy wzmożoną potrzebę zrozumienia bogactwa wartości i odpowiedzi —

w postaci teorii z zakresu aksjologii i etyki — na narastające indywidualne i społeczne problemy moralne

współczesnego człowieka. I choć nie jesteśmy tak pewni możliwości jednoznacznego rozstrzygnięcia bogatej problematyki

wartości, za Hartmannem możemy powtórzyć kilka zasadniczych tez: „1. nasze życie jest pełne treści pozytywnie

wartościowych [...]; 2. ta wartościowa zawartość jest wszędzie pomieszana z treściami negatywnie wartościowymi;

3. wartościowe byty w świecie wymagają od nas, byśmy wobec nich zajmowali właściwą postawę [...];

4. wartości wymagają, abyśmy je realizowali”.

Zebrane w tomie wypowiedzi dotyczą wielu spraw, z pozoru nie związanych z filozofią wartości.

Wielość i różnorodność odniesień do problemu trwałości i zmienności wartości ukazują złożoność problematyki,

jej liczne uwikłania o charakterze ontologicznym, epistemologicznym, metodologicznym, także historycznym,

socjologicznym i kulturowym. Zamieszczone wypowiedzi podzieliliśmy na trzy części: historię filozofii

i etyki, etykę normatywną, aksjologię, choć wiemy, że między tymi działami filozofii czasem trudno ustalić wyraźną granicę.

W pierwszym bloku tematycznym umieszczono artykuły z zakresu historii filozofii i historii etyki.

Jerzy Kopania przybliża list z bogatej spuścizny Rene Descartes’a do królowej Szwecji Krystyny na temat miłości.

Descartes, posługując się subtelną metodologią, określił różne typy miłości, między innymi miłość intelektualną

i opartą na uczuciu. Można to traktować jako przyczynek do analizy relacji między sferą intelektualną i zmysłową,

a także między rozumem i uczuciami. Antropologia Descartes’a nie pomija cielesnych ani intelektualnych uwarunkowań

działania człowieka. Z kolei w artykule Sławomira Raubego przedstawiono prowadzony w filozofii brytyjskiej XVII i XVIII wieku

spór o relację między rozumem, uczuciami i wiarą a wyborem postawy moralnej podmiotu. Zlatica Plašienková, Erika Lalíková

przybliżają dwóch mniej znanych filozofów słowackich: Svätopluka Štúra i Vladimíra Brožíka, i poruszaną przez nich

problematykę aksjologiczną. W ujęciu obu filozofów ogniskuje się ona wokół zagadnienia wartości „domu” i zamieszkiwania,

co współcześnie budzi żywe zainteresowanie w kontekście zjawiska globalizacji i związanego z nim braku zakorzenienia

w miejscu oraz tradycji kulturowej. Refleksja nad wartością domu pozwala na docenienie rangi „zakorzenienia” —

istotnego elementu naszej tożsamości. Katarzyna Krasucka analizuje Iwana A. Iljina koncepcję dobra i zła.

Jego teza, że zło należy zwalczać siłą, do dziś budzi wiele kontrowersji. Agnieszka Woszczyk przedstawia zagadnienie

transcendentnego ugruntowania jedności bytu i dobra w filozofii Plotyna. W ujęciu Plotyna perspektywa epistemologiczna

i ontologiczna uzasadnia rozstrzygnięcia etyczne i społeczne. Joanna Barcik na podstawie koncepcji Henry’ego Dumery’ego

i jego dyskusji z Jeanem Paulem Sartre’em przedstawia próbę uzasadnienia ludzkiej wolności opartą na przesłankach

filozoficzno-religijnych i przyjęciu istnienia Absolutu.

W bloku aksjologicznym Ryszard Wiśniewski rozważa kwestie hierarchizacji wartości, mających za podstawę dwa rozróżnienia:

„to, co dobre, i to, co złe”, oraz równie istotne oddzielenie „tego, co lepsze, od czegoś innego”.

Sposobem na poznanie wartości jest intuicja. Wprawdzie hierarchie wartości wiążą się z ich obiektywizacją,

niemniej można mówić o różnych modelach hierarchizacji w zależności od kontekstu historycznego, kulturowego

czy filozoficznego. Katarzyna Niebrój pisze o wielości etosów możliwych do odczytania w ramach jednego, obiektywnego

porządku wartości.

Kolejny z autorów Marek Tański analizuje problem wartości w kontekście upadku oświeceniowego modelu jednego rozumu

i zastąpienia go teorią wielu sposobów uzasadniania racjonalności. Racjonalność transgresyjna ma być receptą na

różnorodność sposobów poznawania świata i rozumienia ładu aksjologicznego. Mirosław Tyl podejmuje kwestię obecności

przesłanek aksjologicznych, czyniąc to na przykładzie historiografii filozoficznej Zbigniewa Kuderowicza i Stefana Swieżawskiego.

Jan Zouhar w swym komunikacie wskazuje relację między koncepcją ładu aksjologicznego a sposobem wartościowania.

Jak podkreśla autor, ponadczasowość wartości nie polega na ich niezmienności, ale na tym, że trwale tworzą

część naszego systemu wartościowania.

W ostatnim bloku artykułów, dotyczących etyki normatywnej, Danuta Ślęczek-Czakon przedstawia stanowisko

Marii Ossowskiej wobec relatywizmu.

Relatywizm w poglądach etycznych Marii Ossowskiej przyjmuje formę umiarkowaną, jeżeli chodzi o kwestie aksjologiczne

czy ocenę konkretnych sytuacji. Niemniej nie oznacza to, że takich ludzkich uczuć, jak: życzliwość, bezinteresowność,

delikatność, wyrozumiałość, nie można uznać za uniwersalne. Mariusz Wojewoda analizuje zagadnienie pluralizmu

aksjologicznego na przykładzie koncepcji Alasdaira MacIntyre’a i Charlesa Taylora.

Pluralizm, odwołując się do idei jedności i obiektywności ładu aksjologicznego, wskazuje jednocześnie na wielość

sposobów ich odczytań. Ponadto pluralista mówi o potrzebie nazywania kluczowych i fundamentalnych dla etyki wartości,

ale zwraca uwagę na potrzebę ich interpretacji w określonym kontekście kulturowym.

Piotr Machura, nawiązując do filozofii praktycznej Alasdaira MacIntyre’a, rozważa, w jakim sensie historycznie

ukształtowaną tradycję można traktować jako źródło poglądów i postaw moralnych.

Z kolei Maria Nowacka pisze o problemie odpowiedzialności moralnej lekarza w kontekście działań medycznych,

podejmowanych wobec pacjentów, oraz hierarchii wartości, w której kluczową rolę odgrywa zdrowie pacjenta.

Wszystkie zamieszczone wypowiedzi łączy jeszcze jeden wątek — wyakcentowanie aktualności problematyki

aksjologicznej i obecności założeń wartościujących w naukach humanistycznych. Chcieliśmy w ten sposób

uczcić jubileusz siedemdziesięciolecia urodzin i czterdziestu sześciu lat pracy naukowej

Profesor Haliny Promieńskiej, który przypadał w 2005 roku. Pani prof. dr hab. Halina Promieńska pracowała

w Uniwersytecie Śląskim od 1968 roku. Była współorganizatorką Zakładu Etyki Instytutu Filozofii

Uniwersytetu Śląskiego, którym kierowała nieprzerwanie ponad dwadzieścia lat — do 2006 roku,

kiedy przeszła na emeryturę. Zasług Pani Profesor nie sposób przecenić; to właśnie dzięki Niej wielu studentów

i młodych pracowników podjęło badania z zakresu filozofii współczesnej, aksjologii, etyki i bioetyki.

Mamy nadzieję, że prezentowany zbiór będzie skromnym wprawdzie, ale szczerym wyrazem naszych ciepłych

uczuć dla Pani Profesor Haliny Promieńskiej, a zarazem podziękowaniem złożonym Jej za przybliżanie

i objaśnianie nam świata wartości.

Danuta Ślęczek-Czakon, Mariusz Wojewoda

NOTY O AUTORACH :

Jerzy Kopania — prof. dr hab., kierownik Katedry Bioetyki i Antropologii Filozoficznej

Uniwersytetu w Białymstoku, rektor Wyższej Szkoły Administracji Publicznej w Białymstoku,

wykładowca na białostockim Wydziale Sztuki Lalkarskiej warszawskiej Akademii Teatralnej.

Zajmuje się filozofią nowożytną, ze szczególnym uwzględnieniem nurtu kartezjańskiego,

oraz zagadnieniami etyki i bioetyki. Autor takich między innymi książek, jak: Descartes i Kant

o użyteczności poznawczej języka naturalnego (1996), Etyczny wymiar cielesności (2002),

Bezsilne piękno rozumu (2002), Boski sen o stworzeniu świata (2003).

Zlatica Plašienková — dr hab., docent w Katedrze Filozofii i Historii Filozofii na Wydziale Filozoficznym

Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie. Zajmuje się antropologią filozoficzną, ekofilozofią, historią

etyki. Współautorka prac: Na ceste s Teilhardom de Chardin (Trnava 2004), Súčasné etické teórie

(Prešov 1998, 2000), Dejiny etického myslenia v Európe a USA (Bratislava 2008); współredaktorka

wielu prac zbiorowych, między innymi: Filozofia: Z poľskej a slovenskej tvorby /Z twórczości słowackiej

i polskiej (Bratislava—Katowice 2007), Filozofia a slovanské myšlienkové dedičstvo: osobnosti, problémy,

inšpirácie. 1. diel (Bratislava 2008), Człowiek w społeczeństwie / Človek v spoločnosti:

Społeczeństwo — kultura — moralność. T. 1. (Bielsko-Biała 2008), Hegelova Fenomenológia ducha

a súčasnosť (Košice 2008), Historické a súčasné podoby komunikácie (Bratislava 2008).

Erika Lalíková — mgr, asystent w Katedrze Filozofii i Historii Filozofii na Wydziale Filozoficznym

Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie. Zajmuje się zagadnieniami filozofii kultury, filozofii słowackiej.

Współautorka i współredaktorka prac zbiorowych: Filozofia a/ako umenie (Bratislava 2004),

Pohľady do slovenskej filozofie 20. st. (Bratislava 2005), Igor Hrušovský — osobnosť slovenskej filozofie

(Bratislava 2007), Filozofia a slovanské myšlienkové dedičstvo: osobnosti, problémy, inšpirácie.

2. diel (Bratislava 2008), Człowiek w społeczeństwie / Človek v spoločnosti: Edukacja — działanie

społeczne — rodzina. Tom 3. (Bielsko-Biała 2008).

Sławomir Raube — dr, absolwent ekonomii i filozofii. Adiunkt w Katedrze Bioetyki i Antropologii Filozoficznej

Uniwersytetu w Białymstoku. Autor książki Deus explicatus. Stworzenie i Bóg w myśli Ralpha Cudwortha

(2000). Katarzyna Krasucka, mgr, absolwentka filozofii na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie,

asystent w Katedrze Bioetyki i Antropologii Filozoficznej na Uniwersytecie w Białymstoku; zajmuje się filozofią

rosyjską przełomu XIX i XX wieku.

Agnieszka Woszczyk — dr, adiunkt w Zakładzie Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Instytutu

Filozofii Uniwersytetu Śląskiego. Zajmuje się myślą późnego antyku. Autorka książki Problem „hen” i „aoristos

dyas” w „Enneadach” Plotyna (2007).

Joanna Barcik — dr, asystent w Katedrze Filozofii Religii Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie.

Autorka książki Nienazywalne ma wiele imion. Filozofia religii Henry Duméry’ego (2007).

Ryszard Wiśniewski, dr hab., profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Kierownik Zakładu Aksjologii

i Etyki Społecznej Instytutu Filozofii UMK. Zajmuje się problematyką aksjologii, etyki, filozofii polskiej

XX wieku, metaetyką. Autor książki Możliwość probabilizmu etycznego. Studium metaetyczne ewolucji empiryzmu

w etyce polskiej (1994), współautor podręcznika Historia filozofii i etyki. Źródła i komentarze (1997, 2000, 2002),

redaktor pracy Studia z dziejów filozofii zła (1999).

Katarzyna Niebrój — dr, adiunkt w Zakładzie Filozofii Społecznej Instytutu Filozofii Uniwersytetu Śląskiego.

Zajmuje się problemami metodologii i filozofii społecznej.

Marek Tański — dr, adiunkt w Katedrze Psychologii Akademii Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej

w Krakowie. Zajmuje się zagadnieniami filozofii i psychologii rozwojowej.

Mirosław Tyl — dr, adiunkt w Zakładzie Filozofii w Polsce Instytutu Filozofii Uniwersytetu Śląskiego.

Zajmuje się historią filozofii polskiej, metodologią historii filozofii. Autor książki Pesymizm, konserwatyzm,

wartości. O filozofii Henryka Enzelberga (2001).

Jan Zouhar — prof. dr hab., dyrektor Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Masaryka w Brnie.

Zajmuje się filozofią społeczną, historią filozofii czeskiej. Współautor České filosofie v letach

protektorátu: poznamky k tématu (2007).

Danuta Ślęczek-Czakon — dr hab., adiunkt, kierownik Zakładu Etyki Instytutu Filozofii Uniwersytetu Śląskiego.

Zajmuje się etyką i bioetyką. Autorka książek Poglądy etyczne Marii Ossowskiej (2001), Problem wartości

i jakości życia w sporach bioetycznych (2004).

Mariusz Wojewoda — dr, adiunkt w Zakładzie Etyki Instytutu Filozofii Uniwersytetu Śląskiego.

Zajmuje się filozofią religii, etyką, a w szczególności problemem pluralizmu w filozofii religii i w etyce.

Piotr Machura — dr, adiunkt w Zakładzie Etyki Instytutu Filozofii Uniwersytetu Śląskiego. Zajmuje się etyką

i filozofią polityczną. Autor książki Ideał człowieka — filozofa w koncepcji A. MacIntyre’a [w druku].

Maria Nowacka, dr hab., profesor w Katedrze Bioetyki i Antropologii Filozoficznej Uniwersytetu w Białymstoku,

wykładowca Wyższej Szkoły Administracji Publicznej w Białymstoku. Zajmuje się zagadnieniami

bioetyki, etyki medycznej i zdrowia publicznego. Autorka między innymi następujących książek:

Etyka a transplantacje (2003), Selected Bioethical Questions. The Polish Perspective (2004),

Autonomia pacjenta jako problem moralny (2005).

SPIS TREŚCI :

Przedmowa (Danuta Ślęczek-Czakon, Mariusz Wojewoda)

Część pierwsza — Historia filozofii i etyki

Jerzy Kopania — Miłość Kartezjańska

Zlatica Plašienková, Erika Lalíková — Obrona wartości cywilizacji europejskiej na tle świata

jako „domu”. (Inspiracje twórczością słowackich filozofów Svätopluka Štúra i Vladimíra Brožíka)

Sławomir Raube — Rozum, uczucie, wiara. Spory etyczne w filozofii brytyjskiej XVII i XVIII wieku

Katarzyna Krasucka — Dobro i zło w filozoficznej myśli Iwana A. Iljina

Agnieszka Woszczyk — Problem antywartości w filozofii Plotyna

Joanna Barcik — Liber sum, Deus est. Henry’ego Duméry’ego dyskusja z Jeanem Paulem Sartre’em

Część druga — Aksjologia

Ryszard Wiśniewski — Problemy i drogi hierarchizowania wartości

Katarzyna Niebrój — Etos jako całość sumatywna

Marek Tański — Racjonalność transgresyjna z perspektywy aksjologicznej

Mirosław Tyl — Aksjologiczne aspekty historiografii filozofii

Jan Zouhar — Wartości i czas

Część trzecia — Etyka normatywna

Danuta Ślęczek-Czakon — Sfera moralna w życiu człowieka. Stanowisko Marii Ossowskiej wobec relatywizmu

Mariusz Wojewoda — Etyka normatywna wobec pluralizmu — dwa ujęcia: Alasdair MacIntyre, Charles Tylor

Piotr Machura — Tradycja jako źródło moralności

Maria Nowacka — W czyim interesie działa lekarz

Noty o Autorach

Summary

Zusammenfassung

KAŻDY OFEROWANY NA NASZYCH AUKCJACH EGZEMPLARZ JEST SPRAWDZANY

W CELU WYKLUCZENIA EWENTUALNYCH DEFEKTÓW DRUKARSKICH !

ZAPRASZAM DO PRZEJRZENIA OFERTY KSIĘGARNI E-KODEKS NA AUKCJACH ALLEGRO !

W przypadku dodatkowych pytań proszę przesłać wiadomość.