Списки с каналов Анны Дзерской

Przedmowa

To niezwykła książka – bo z jednej strony opowiadająca historię, która nie raz była już opowiadana,

z drugiej – udowadniająca, że nasza pamięć o Powstaniu Warszawskim wciąż ma plamy

i miejsca nie dość wypełnione. Dziś, gdy na wieczną wartę odchodzą już ostatni uczestnicy

tego heroicznego zrywu, wówczas nastolatki, pamięci o Powstaniu grozi los muzealnego eksponatu,

szacownego i szanowanego, ale nie wypełnionego żywą treścią. Tę treść aktywizuje

i aktualizuje książka Hanny Dziarskiej. Tytułowe „listy z kanałów”, które, jak pisze, trafiły do

niej po latach przypadkiem, okazały się dla niej okazją do integracji różnych wątków rodzinnej

pamięci o Powstaniu, która towarzyszyła jej od wczesnego dzieciństwa.

może stwierdzić, że zebrane tu listy – przenoszone kanałami, przechowywane później w różnych

archiwach rodzinnych – dotarły do właściwej adresatki. Autorka nie tylko uporządkowała

zawarte w nich dramatyczne losy powstańców, ich rodzin i przyjaciół, ale wprowadziła

wyłaniającą się z tych zapisów wielowątkową opowieść w szeroki kontekst historii powstańczej

Warszawy oraz dalszych losów miasta i jego mieszkańców.

Książka łączy więc perspektywę wielkiej i małej historii, losy poszczególnych jednostek

wplatając w dzieje zbiorowości. Obie te perspektywy spotykają się w opowieści o przedwojennych

i wojennych losach „rodziny »Społem«”, środowiska pracowników Związku Spółdzielni

Spożywców Rzeczypospolitej Polskiej, instytucji, która odegrała bardzo ważną rolę w życiu

społecznym Drugiej Rzeczypospolitej. W czasie okupacji i Powstania Warszawskiego, jak pokazuje

autorka, była szkołą walki i patriotyzmu, wspierając rodziny represjonowanych, dbając

o tworzenie nowych, bezpiecznych miejsc pracy, organizując pomoc dla Żydów i dla dzieci

Zamojszczyzny. W środowisku „rodziny »Społem«” wyrastali najważniejsi bohaterowie tej

książki – młodzi wyruszający do Powstania.

Wraz z nimi, za sprawą autorki, przeżywamy ich kolejne doświadczenia: zachłyśnięcie się

wolnością, entuzjazm, determinację, niepewność, w końcu rozpacz i gorycz klęski. Najbardziej

przejmujące są te fragmenty listów, z których wyłania się obraz desperackiego trwania

przy sprawie już przegranej, zapis wierności wobec podjętego zobowiązania – mimo świadomości,

że położenie jest beznadziejne