НОТГЕЛЬДИ иконография бумажных денег

I

I

6

I

NOTGELDY ikonografia papierowych pieniędzy zastępczych

_________________________________________________

I "spis treści

Wstęp

Działy gospodarki

Przemysł i rzemiosło

Rolnictwo

Rybołówstwo

Handel

Panoramy miast wsi Architektura

Architektura sakralna

Budynki użyteczności publicznej

Konstrukcje inżynieryjne

Budowle obronne

Zamki, pałace i dworki

Mała architektura i pomniki

Znaki miejskie Ludzie

Wojskowi

Postaci historyczne Wydarzenia historyczne Legendy i przypowieści Sport i wypoczynek Przyroda

Literatura pomocnicza

Indeks miast Indeks drukarni Indeks projektantów "

I

" WSTĘP

Przyczynami pojawiania się pieniędzy zastępczych wśród środków płatniczych były zawsze wojny, niepokoje społeczne czy kryzysy gospodarcze. Notgeldy to jedna z wielu nazw pieniędzy zastępczych, które masowo zaczęły być emitowane w trakcie pierwszej wojny światowej na terenie Niemiec. W celu zaopatrzenia przemysłu zbrojeniowego w surowce, sukcesywnie zaczęto wycofywać z obiegu drobne monety - początkowo te wykonane z metali nieszlachetnych, ale z czasem nawet monety wykonane ze srebra. Po pierwszej wojnie światowej, czyli po kilku latach prowadzenia działań militarnych, na terenie Niemiec doszło do zapaści gospodarczej. Nawet wtedy był odczuwalny niedobór pieniądza w obiegu. Brak środków pieniężnych był przyczyną wydawania licznych emisji pieniądza zastępczego, którego znaczną część stanowiły bony papierowe oraz drukowane na płótnie. Najczęściej miały one niewielką siłę nabywczą -wartość poniżej marki, wyrażoną w fenigach. Przedstawione na wystawie jedno- i dwumarkowe słupskie notgeldy z 1922 roku oraz pieniądze z 1923 roku o kilkumilionowych nominałach nadal miały niewielką wartość. Austriackie notgeldy miały nominały w halerzach (Heller lub Hallei).

Pieniądze zastępcze miały kilka nazw - najczęstsza to Notgeld, co można tłumaczyć dosłownie jako „pieniądz na czas potrzeby". Często nazywane były Gutschein („bon"). Na wystawie znajdują się inne przykłady: Celdnot, Kriegsgeld („pieniądz na czas wojny"), Wechselschein, Notgeldschein, Schein, Kassenschein. Wydawane przez siedemdziesiąt miast Reutergeldy były zdobione cytatami z dzieł meklemburskiego poety i pisarza Fritza Reutera (1810-1874).

Notgeldy Funkcjonowały na rynku przez określony z góry okres, na określonym obszarze (na przykład powiatu lub miasta), czasem ograniczały się zaledwie do jednej firmy.

Notgeldy początkowo bardzo często były drukowane w pośpiechu, zatem ich szata graficzna była więcej niż skromna. Z czasem zaczęło się to zmieniać. W latach 1920-1922 pojawiły się przemyślane kompozycyjnie bony wielobarwne, które stały się obiektem zainteresowania kolekcjonerów. Emitenci widzący tę tendencję zaczęli wydawać notgeldy stricte kolekcjonerskie - nie tylko pojedyncze, ale również całe serie. Wydawcami największej ich ilości były miasta, które dbały o to, by forma bonów stała się atrakcyjna dla kolekcjonerów - oprócz nominału i informacji o zasadach i czasie obiegu, pojawiały się elementy czysto zdobnicze. Współpracowano niejednokrotnie ze znanymi artystami oraz dbano o wysoką jakość drukowanych pieniędzy.

W zbiorach Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku znajduje się ponad osiemset notgeldów z lat 1917-1923. Większość z nich zwraca uwagę ciekawymi motywami ikonograficznymi. Interesująca forma i nieczęste eksponowanie skłoniły do zaprezentowania ich na wystawie czasowej Notgeldy - dekoracja warta więcej niż pieniądze. Ikonografia papierowych pieniędzy zastępczych oraz w niniejszym katalogu.

*

Katalog oraz ekspozycja zostały uporządkowane według tematów. Katalog jest podzielony na dziewięć rozdziałów. Każdy z nich obejmuje: tekst wprowadzający, spis obiektów oraz reprodukcje. W skład opisu eksponatów wchodzą następujące elementy: nominał oraz nazwa emitenta (w przypadku miejscowości, które leżą obecnie w granicach Polski w nawiasie podano polską nazwę); autor - drukarnia oraz/lub projektant (oznaczony gwiazdką); data powstania bądź emisji; wymiary; numer inwentarzowy. Wszystkie bony ujęte w katalogu wykonane są drukiem na papierze, zatem w spisie obiektów pominięto te informacje.

Notgeldy były rozwiązaniem doraźnym i nie były drukowane tak precyzyjnie jak „prawdziwe" pieniądze. Z tego powodu nie są łatwe do reprodukowania - niektóre są krzywo wydrukowane na papierze, który nawet nie jest przycięty do prostokąta."

I

stan  - dobry+

I