Последние и первые люди / Олаф Стэплдон

Ostatni i Pierwsi Ludzie  – powieść wydana w 1930 roku. Dzieło bezprecedensowe w skali gatunku, autor opisuje historię ludzkości w okresie dwóch miliardów lat, w którym to pierwszym i najbardziej prymitywnym gatunkiem są Pierwsi ludzie (czyli nasz własny gatunek), a także siedemnaście innych gatunków człowieka, które są coraz bardziej rozwinięte.

Stapledon oparł koncepcję historii na zasadzie dialektyki.

Kontrowersyjna część książki ukazuje ludzi w przyszłości, którzy uciekają z umierającej Ziemi i osiedlają się na Wenus, tam w procesie eksterminacji mieszkańców (inteligentnego gatunku morskiego) przejmują władzę nad planetą. Przez niektórych jest ona interpretowana jako akceptacja ludobójstwa jako uzasadniony i niezbędny akt do przetrwania danej rasy. Jednak wielu stronników Stapledona twierdzi, że jego intencje były inne. Miał on zamiar pokazać, że mimo postępu społecznego i technicznego w przyszłości człowiek nadal będzie posiadał takie cechy jak brutalność.

Stapledon poważył się na rzecz niespotykaną - opisanie historii ludzkości od pierwszej cywilizacji po ostatnią, kiedy nasze słońce zniszczy swój układ planetarny. Opisał osiemnaście wariantów Człowieka. W książce aż roi się od pomysłów, które zainspirowały i były wykorzystywane przez setki pisarzy science fiction: katastrofa ekologiczna, pandemia, sztuczne atomy - nanotechnologia, energia atomowa, telepatia, podróż umysłem przez czas i przestrzeń, telepatyczne czytniki książek - połączenia autor/odbiorca, genetyczne modyfikacje człowieka, długowieczność, sztuczni ludzie - androidy, wielkie mechaniczne mózgi zarządzające ludzkością i bunt przeciwko nim, terraformowanie planet, astroinżynieria - kierowanie planetą.