O STANISŁAWIE NOAKOWSKIM rysunki architektura

.!

POLSKA   AKADEMIA   NAUK

O STANISŁAWIE NOAKOWSKIM

..

Praca zbiorowa pod redakcją

PIOTRA BIEGAŃSKIEGO

WARSZAWA       1959

..

..

fragment ;

" Stanisław Noakowski nie był architektem w zwykłym znaczeniu tego wyrazu: bo potocznie nazywamy tak tego, kto buduje, on zaś nie budował. Nie był również architektem w znaczeniu szerszym, obejmu­jącym także tych, co projektują budowle, choćby ich sami nie wznosi­li: bo i tego nie robił. Był architektem natomiast w tym sensie, że prze­szedł zawodowe studia i posiadał kwalifikacje, by budować. Co więcej, miał niewątpliwie do budowania nie tylko kwalifikacje formalne, ale także wielkie uzdolnienia.

Z uzdolnień tych korzystał, ale w szczególny sposób. Jako historyk architektury? Nie: choć zajmował katedrę historii architektury, histo­rykiem jej w zwykłym rozumieniu nie był; ten bowiem albo ustala fakty z jej dziejów, albo pojęciowo formułuje drogi jej rozwoju, on zaś nie robił ani jednego, ani drugiego. Pojęcie historyka architektury tak sa­mo jak pojęcie architekta trzeba by ująć inaczej, niż to jest w zwycza­ju, aby stosowało się do Noakowskiego.

Natomiast łącząc swą zdolność do architektury z inną jeszcze, jaką posiadał, mianowicie ze zdolnością do malarstwa, został malarzem architektury. I wyłącznie architektury. Wprawdzie Warszawskie Mu­zeum Narodowe posiada jeden jego polny krajobraz, ale i tam w głębi stoi kościół. Wprawdzie mistrzowsko umiał rysować sceny masowe, ale traktował je jako sztafaż architektury.

Jeśli zresztą malarstwo, jak to się zwykle dzieje, wiązać z farbą i pę­dzlem, to znów trzeba powiedzieć, że Noakowski nie był malarzem w zwykłym słowa znaczeniu: bo w utworach swych posługiwał się mniej pędzlem niż ołówkiem; większość ich była jednobarwna. Był ra­czej rysownikiem architektury niż jej malarzem.Jakiej architektury był malarzem czy rysownikiem? Nie tej, która rzeczywiście istnieje. Noakowski nie był jeszcze jednym Canalettem czy Marcinem Zaleskim. Wśród ogromnej ilości rysunków architektury, jakie zostawił, jest bodaj jeden tylko wiernie odtwarzający architek­turę rzeczywistą, mianowicie foyer opery paryskiej. Wśród zachowa­nych jego utworów jest to może jedyny rysowany wprost z natury. Moż­na wprawdzie na innym rysunku rozpoznać kościół bernardynów w Warszawie, który Noakowski często widywał, a na jeszcze innym dawny ratusz Starego Miasta Warszawy, który wprawdzie za jego ży­cia nie istniał, ale który znał z rysunków Vogla. Jednakże kościoła ber­nardynów nie rysował z natury, a ratusza nie przerysował z książki. Jeden i drugi rysunek robił ze wspomnień. Zresztą te dwa rysunki sta­nowią w twórczości Noakowskiego raczej wyjątek, ogromna więk­szość jego utworów przedstawia architekturę, której nie ma i nigdy nie było.

Z drugiej strony Noakowski nie rysował także architektury fikcyj­nej, nie wymyślał takiej, której nie było i nie miało być, jak to robiło tylu Włochów odrodzenia i baroku, jak to niekiedy robił także Canaletto. Architektura Noakowskiego nie była odtwarzana z natury, ale nie by­ła także architekturą z wyobraźni. Wydaje się to szczególne: architek­turą, której nie było, a jednak nie wymyślona? Trzeba rozróżniać: ry­sował architekturę, której nie było, ale jaka była. Nie było nig­dy tych budowli, które rysował, ale były takie jak te, które ryso­wał. Psychologicznie rzecz biorąc: nie rysował tego, co widział, ani tego, co sobie wyobraził, lecz to, co pamiętał. Używając zawodowej termi­nologii psychologów, posługiwał się wyobrażeniami odtwórczymi, a nie wytwórczymi. Jego architektura była architekturą pamięci: jest to istotna cecha jego sztuki, która ją określa najlepiej...."

..

..

..

..

STAN KSIĄŻKI       _______________ DOBRY