МОЛОДОЙ ТЕХНИК 1988,1987,1986,1985,1984 гг.

TYTUŁ

MŁODY TECHNIK

11.1988

.8.1988.

3.1987.

11.1986.

4.1985.

5.1985

.9.1984

ILOŚĆ STRON OKOŁO 800

ROZMIAR 17x24cm

OKŁADKA MIĘKKA

STAN DOBRY,OKŁADKI PRZETARTE,

TEKST CZYSTY.STRONY POZÓKŁE

"Astronomia^*

* dla wszystkich *

KWAZARY

CZĘŚĆ II

W poprzednim odcinku przedstawiliśmy historię odkrycia i podstawowe cechy obserwacyjne kwazarów. Porządkując te informacje możemy obecnie pokusić się już o podanie czegoś w rodzaju definicji obiektu, który astronomowie zwą kwazarem. A zatem: (1) kwazary są obiektami, których obraz optyczny jest taki sam jak gwiazd; tylko wokół niektórych spośród tych, mających małe przesunięcia ku,czerwieni, obserwuje się mglistą otoczkę; (2) w widmach kwazarów występują silne i bardzo szerokie linie emisyjne (nie spotykane w gwiazdach) oraz rzadko linie absorpcyjne; (3) wszystkie linie widmowe są znacznie przesunięte ku czerwieni (od około 0,01 do 3,78); (4) ich promieniowanie, w porównaniu z promieniowaniem gwiazd, ma znaczną nadwyżkę w ultrafiolecie i podczerwieni. Tę ostatnią własność można by też rozciągnąć i na inne zakresy. Wiemy, że niektóre kwazary są silnymi źródłami radiowymi. Obserwacje przeprowadzone nie tak dawno przez satelitę rentgenowskiego „Einstein" wykazały, że świecą one silnie również w zakresie promieni X. Niektóre są także źródłami promieni gamma. Ich widma są więc bardzo rozciągnięte (rys, 1) i mają charakter wyraźnie nietermiczny; promieniowanie o takim rozkładzie energii w widmie nie może pochodzić od gwiazdy -gazowej kuli podgrzewanej od wewnątrz przez reakcje jądrowe.

Do naszej,,definicji" należy dodać jeszcze jedną własność, o której dotąd nie mówiliśmy, a mianowicie: (5) zmienią się jasność kwazarów (w zakresie optycznym, radiowym i być może również w pozostałych). Obserwuje się częste jej zmiany w skali jed-

nego roku, a czasem nawet w ciągu tygodni czy jeszcze szybciej. Istnienie takich zmian jasności dowodzi, że kwazary są obiektami niezbyt dużymi. Ich rozmiary w jednostkach świetlnych nie mogą bowiem być większe od czasu zauważalnych zmian ich jasności, tzn. od jednego roku czy tygodnia świetlnego. Nawet nagłą zmianę jasności obiektu rozległego będziemy obserwowali jako zmianę powolną, zachodzącą w czasie potrzebnym światłu na dotarcie do nas od wszystkich (tych najdalszych i najbliższych nam) punktów tego obiektu.

Wszystkie obserwacyjne cechy kwazarów są tak niezwykłe, że ich interpretacja teoretyczna, tzn. wskazanie, czy chociaż opisanie

Rys. 1. Rozkład energii w widmie kwazara 3C 273. Na osi pionowej odłożony jest logartym obserwowanego strumienia w janskych (1 Jy = 10" erg/cm s Hz), na osi poziomej - logarytm częstości (w.hertzach). Linią przerywaną zaznaczone jest widmo typowej gwiazdy (o temperaturze 10 tysięcy K).................itd"