От местного сообщества к национальному меньшинству

Streszczenie w języku angielskim                                                                                                      Niniejsza praca przedstawia ludność polskiego pochodzenia w Mołdawii, która przez miejscowe organizacje polonijne i różnych emisariuszy z Polski określana jest najczęściej jako Polacy, choć składa się ze wspólnot lokalnych identyfikujących się w różny sposób. Polską tożsamość prezentują moi rozmówcy z dużego miasta Bielce, prowincjonalnych Ryszkan i niewielkiej wioski – Styrcza. Dla porównania potomkowie polskich osadników z kilku podbieleckich wsi określają się najczęściej w kategoriach religijnych – jako katolicy lub prawosławni, a dopiero w dalszej kolejności odwołują do swojej narodowości – ukraińskiej (większość przypadków) lub polskiej (nieliczne osoby). Ostatnią społecznością lokalną polskiego pochodzenia opisaną w pracy są prawosławni Ukraińcy z Nowych Druitorów. Mimo, że wymienione tutaj grupy w dużej mierze wywodzą swoje pochodzenie od osadników, którzy na przełomie XIX i XX wieku przybyli z Podola do Besarabii, ich afiliacje etniczne są różne. Korzystając z rozmaitych źródeł podejmuję się próby opisania ludności polskiego pochodzenia w Mołdawii w kategoriach etniczno-narodowych, a także krytycznej analizy czynników, które mogły mieć największy wpływ na jej obecne identyfikacje narodowe.

Jarosław Derlicki – doktor etnologii, adiunkt w Instytucie Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. W kręgu jego zainteresowań znajdują się takie zagadnienia jak etniczność, nacjonalizm, lokalność, pogranicza kulturowe, mniejszości etniczne, polskość na Wschodzie, ludy tubylcze oraz inne fenomeny kulturowe. Swoje badania prowadził w krajach post-radzieckich, przede wszystkim w Mołdawii, Ukrainie i Jakucji.

Spis treści

Wprowadzenie

Rozdział 1. Stan badań i metoda

1.1 Polonia na świecie

1.2 Polonia w krajach post-radzieckich

1.3 Polonia w Mołdawii

1.4 Stan i perspektywy badań polonijnych na Wschodzie

1.5 Metoda

Rozdział 2. Wokół etniczności i lokalności

2.1 Zakres pojęcia ‘etniczność’ i ‘nacjonalizm’

2.1.1 Etniczność i nacjonalizm

2.1.2 Grupa etniczna i naród

2.1.3 Tożsamość etniczno-narodowa

2.2 Mniejszość narodowa, etniczna i diaspora – rozważania teoretyczne

2.2.1 Mniejszość etniczna, narodowa czy diaspora?

2.2.2 Trwanie mniejszości jako kategorii etnicznej

2.2.3 Tożsamość przedstawicieli mniejszości

2.2.4 Stosunki mniejszości z państwem zamieszkania

2.2.5 Wokół kultury mniejszości

2.3 Społeczność lokalna

2.4 Przyszłość etniczności, nacjonalizmu i lokalności

2.5 Podsumowanie

Rozdział 3. Etniczność w ZSRR i w Mołdawii

3.1 Komunizm i kwestie etniczno-narodowościowe

3.2 Sowiecka polityka narodowościowa

3.3 Etniczność i etnologia w ZSRR

3.4 Problematyka narodowościowa w Mołdawii dawniej i dziś

3.4.1 Dzieje narodu i państwa

3.4.2 W sowieckiej sferze wpływów

3.4.3 Pieriestrojka i niepodległa Mołdawia

3.5 Mołdawska tożsamość?

Rozdział 4. Ludność polskiego pochodzenia w Mołdawii

4.1 Historia Polaków w Mołdawii

4.2 Główne skupiska i liczebność Polaków w Mołdawii

4.3 Wizje polskiej tożsamości w Mołdawii

4.4 Działalność polonijna

4.4.1 Działalność Kościoła katolickiego

4.5 Światopogląd rozmówców

Rozdział 5. Ludność polskiego pochodzenia w społecznościach lokalnych

5.1 Bielce. Polskość w dużym mieście

5.2 Styrcza. Polska wieś w Mołdawii

5.3 Ryszkany. Polskość małomiasteczkowa

5.4 Pierwomajsk. Polskość szczątkowa

5.5 Grigorówka i Pietropawłówka. Katolicyzm w ukraińskiej masce

5.6 Nowe Druitory. Polskie korzenie prawosławnych Ukraińców

5.7 Tożsamości marginalne

5.7.1 Osoby przybyłe do Mołdawii w okresie ZSRR

5.7.2 Osoby urodzone w Mołdawii

5.8 Podsumowanie

Rozdział 6. Między tradycją lokalną a narodową

6.1 Tradycja lokalna: wiejska, chłopska

6.2 Tradycja narodowa

6.3 Tradycja i nowoczesność

6.4 Tworzenie polskich tradycji w Mołdawii

Zamiast podsumowania. Od grupy lokalnej do mniejszości narodowej?

Aneks I. Mapy

Aneks II. Fotografie. Wybór subiektywny

Bibliografia

From a local community to a national minority.

People of Polish descent in Moldova in the beginning of XXI century