Насельск в раннем средневековье (мягкая обложка)

OPRAWA MIĘKKA

Książka ta prezentuje wyniki wielodyscyplinarnych badań wczesnośredniowiecznego grodu w Nasielsku oraz związanego z nim zaplecza osadniczego. Stało się to możliwe dzięki wykopaliskom archeologicznym zrealizowanym na nasielskim grodzisku w latach 1967, 2001–2004, 2006, sondażowym badaniom osady przygrodowej w latach 2006 i 2016, a także towarzyszącym im opracowaniom przyrodniczym oraz analizie źródeł pisanych i źródeł archeologicznych pozyskanych w wyniku powierzchniowej prospekcji Archeologicznego Zdjęcia Polski. Istotnym uzupełnieniem wiedzy o działalności gospodarczej mieszkańców Nasielska we wczesnym średniowieczu jest opracowanie archeozoologiczne autorstwa dr Urszuli Iwaszczuk zamieszczone w formie aneksu na końcu pracy.

ze Wstępu

Spis treści

I. Wstęp    7

II. Źródła do wczesnych dziejów Nasielska i okolic    11

II.1. Źródła archeologiczne    11

II.2. Źródła pisane    11

II.2.1. Źródła wczesnośredniowieczne    11

II.2.2. Źródła późnośredniowieczne    14

II.2.3. Źródła nowożytne    15

II.3. Źródła kartograficzne    15

II.4. Źródła toponomastyczne            17

II.5. Źródła przyrodnicze    17

II.6. Mazowsze wczesnośredniowieczne: szkic archeologiczno-historyczny    17

III. Środowisko naturalne okolic Nasielska    27

III.1. Ukształtowanie terenu    27

III.2. Hydrografia    31

III.3. Klimat    32

III.4. Gleby    34

III.5. Szata roślinna    35

III.5.1. Współczesne zbiorowiska leśne    35

III.5.2. Badania palinologiczne Jeziora Błędowskiego    35

III.5.3. Badania palinologiczne w pobliżu grodziska        37

III.5.4. Roślinność potencjalna okolic Nasielska     39

III.5.5. Zasięg lasów w badanym terenie na podstawie źródeł kartograficznych    39

III.5.6. Roślinność reliktowa na grodzisku w Nasielsku    43

III.6. Środowisko naturalne okolic nasielskiego grodu we wczesnym średniowieczu: próba rekonstrukcji    44

IV. Badania archeologiczne grodziska    47

IV.1. Prace inwentaryzacyjne i badania rozpoznawcze przed 1967 r.    47

IV.2. Badania wykopaliskowe w 1967 r.    51

IV.2.1. Wykopy I i II    53

IV.2.2. Wykop III    53

IV.3. Badania wykopaliskowe w latach 2001-2004, 2006    55

IV.3.1. Wykop IV    55

IV.3.2. Wykop V    58

IV.4. Badania geofizyczne    61

IV.5. Fazy nasielskiego grodu        65

IV.5.1. Faza 0 (przedgrodowa)    65

IV.5.1.1. Stratygrafia    65

IV.5.1.2. Materiały ruchome    66

Zabytki wydzielone    66

Ceramika    66

Kości zwierzęce    66

IV.5.1.3. Chronologia i charakterystyka fazy przedgrodowej    67

IV.5.2. Faza 1: początki grodu    68

IV.5.2.1. Stratygrafia i parametry grodu    68

IV.5.2.2. Materiały ruchome    71

Ceramika    71

Kości zwierzęce    71

IV.5.2.3. Chronologia grodu fazy 1    71

IV.5.2.4. Społeczno-polityczne tło budowy grodu    72

IV.5.3. Faza 2: odbudowa grodu po zniszczeniu    73

IV.5.3.1. Stratygrafia i parametry grodu    73

IV.5.3.2. Materiały ruchome    75

Zabytki wydzielone    75

Ceramika    77

Kości zwierzęce    78

IV.5.3.3. Chronologia i charakterystyka grodu fazy 2    78

IV.5.3.4. Geneza „akcji” budowy mazowieckich grodów     79

IV.5.4. Faza 3: rozbudowa umocnień grodu    82

IV.5.4.1. Stratygrafia i parametry grodu    82

IV.5.4.2. Materiały ruchome    83

Zabytki wydzielone    83

Ceramika    84

Kości zwierzęce    85

IV.5.4.3. Chronologia i charakterystyka grodu fazy 3    85

IV.5.5. Faza 4: apogeum grodu    87

IV.5.5.1. Stratygrafia i parametry grodu    87

IV.5.5.2. Relikty pieców    87

IV.5.5.3. Materiały ruchome    91

Zabytki wydzielone    91

Narzędzia i przedmioty codziennego użytku    91

Ozdoby i elementy stroju    95

Broń    97

Przedmioty nieokreślone     98

Ceramika    98

Kości zwierzęce    98

IV.5.5.4. Chronologia i charakterystyka grodu fazy 4    99

IV.5.6. Okres postgrodowy    102

IV.5.6.1. Stratygrafia i obiekty    102

IV.5.6.2. Materiały ruchome    103

Zabytki wydzielone    103

IV.5.6.3. Chronologia okresu postgrodowego    104

V. Badania na osadzie przygrodowej        105

V.1. Badania geofizyczne    105

V.2. Badania wykopaliskowe    106

V.2.1. Wykop VI    106

V.2.1.1. Obiekt VI/1    106

V.2.1.2. Materiały ruchome z obiektu VI/1    106

Zabytki wydzielone    106

Ceramika    108

Kości zwierzęce    108

V.2.1.3. Funkcja i chronologia obiektu VI/1    109

V.2.1.4. Obiekt VI/2    109

V.2.1.5. Materiały ruchome z obiektu VI/2    109

Ceramika    109

Kości zwierzęce    109

V.2.1.6. Funkcja i chronologia obiektu VI/2    110

V.2.2. Wykop VII    110

V.2.2.1. Obiekt VII/1     111

V.2.2.2. Materiały ruchome z obiektu VII/1        111

Ceramika    111

Kości zwierzęce    111

V.2.2.3. Obiekt VII/2     111

V.2.2.4 Materiały ruchome z obiektu VII/2        111

Zabytki wydzielone    111

Ceramika    111

Kości zwierzęce    111

V.2.2.5. Funkcja i chronologia obiektów VII/1 i VII/2     112

V.2.3. Wykop VIII    113

V.2.3.1. Obiekt VIII/2    114

V.2.3.2. Materiały ruchome z obiektu VIII/2        114

Ceramika     114

Kości zwierzęce    114

V.2.3.3. Funkcja i chronologia obiektu VIII/2    114

V.2.3.4. Obiekt VIII/5    114

V.2.3.5. Materiały ruchome z obiektu VIII/5        116

Zabytki wydzielone    116

Ceramika    116

Kości zwierzęce    116

V.2.3.6. Funkcja i chronologia obiektu VIII/5    116

V.2.3.7. Obiekt VIII/6        117

V.2.3.8. Materiały ruchome z obiektu VIII/6        117

Ceramika    117

Kości zwierzęce    117

V.2.3.9. Funkcja i chronologia obiektu VIII/6    117

V.2.3.10. Obiekt VIII/7     117

V.3. Badania przy użyciu wykrywacza metali    118

V.3.1. Zabytki wydzielone odkryte podczas badań wykrywaczem metali    118

V.4. Znaleziska o nieznanym pochodzeniu    122

V.4.1. Srebrne skarby     122

V.5. Podsumowanie wyników badań na osadzie przygrodowej     122

VI. Ceramika z grodziska i osady przygrodowej w Nasielsku    125

VI.1. Metody badawcze    125

VI.1.1. Stan zachowania    125

VI.1.2. Surowiec    126

VI.1.3. Barwa    127

VI.1.4. Technika budowy naczyń    129

VI.1.5. Morfologia    130

VI.1.6. Ornament    132

VI.2. Ceramika z grodu    133

VI.2.1. Ceramika z fazy przedgrodowej (faza 0)    133

VI.2.2. Ceramika z fazy 1    136

VI.2.3. Ceramika z fazy 2    138

VI.2.4. Ceramika z fazy 3    144

VI.2.5. Ceramika z fazy 4    148

VI.3. Ceramika z osady przygrodowej    153

VI.3.1. Ceramika z obiektu VI/1    153

VI.3.2. Ceramika z obiektu VI/2    154

VI.3.3. Ceramika z obiektu VII/1    156

VI.3.4. Ceramika z obiektu VII/2    158

VI.3.5. Ceramika z obiektu VIII/2    161

VI.3.6. Ceramika z obiektu VIII/5    162

VI.3.7. Ceramika z obiektu VIII/6    164

VI.3.8. Ceramika z obiektu VIII/7    164

VI.3.9. Naczynie znalezione luźno w wykopie VIII        165

VII. Nasielsk i jego okręg grodowy na tle organizacji grodowo-terytorialnej we wczesnym średniowieczu    167

VII.1. Grody sąsiadujące z Nasielskiem    167

VII.2. Osieki    173

VII.3. Opole: najstarszy element nasielskiej organizacji grodowo-terytorialnej?    174

VII.4. Nasielski okręg grodowy    179

VII.4.1. Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelaniami zakroczymską i płońską    181

VII.4.2. Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelanią ciechanowską    183

VII.4.3. Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelanią pułtuską    186

VII.4.4. Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelanią serocką    189

VII.5. Chronologia, obszar i struktura osadnictwa nasielskiego okręgu grodowego    192

VII.5.1. Osady znane ze źródeł pisanych.    193

VII.5.2. Osady o nazwach patronimicznych    194

VII.5.3. Zagadnienie nazwy Mazewo    195

VII.5.4. Osady służebne    195

VII.5.5. Cmentarzyska     196

VII.6. Osadnictwo nasielskiego okręgu grodowego na podstawie badań AZP        198

VII.6.1. Kryteria podziału chronologicznego wczesnośredniowiecznych stanowisk z badań AZP    198

VII.6.2. Osadnictwo ze starszych faz wczesnego średniowiecza (VII – IX w.)    200

VII.6.3. Osadnictwo z młodszych faz wczesnego średniowiecza (X – XIII w.)    202

VII.6.4. Wyniki badań AZP a najstarsze podziały terytorialne okolic Nasielska    207

VII.7. Nasielski okręg grodowy w perspektywie demograficznej    209

VII.8. Sieć drożna wokół Nasielska we wczesnym średniowieczu     212

VIII. Podsumowanie    223

Tablice     226

Tabele         248

Aneks

Urszula Iwaszczuk Kości zwierzęce z wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Nasielsku     271

Summary     297

List of figures        307

List of tables         313

List of plates        315

Appendix: Animal bones from the early medieval settlement complex at Nasielsk        317

List of figures to Appendix    318

List of tables to Appendix    319

Bibliografia    321

Indeks osób    337

Indeks nazw geograficznych i etnicznych     343