ПОСТУЛАТ И ПРАКТИКА МУЛЬТИКУЛЬТУРНОСТИ

WIELOKULTUROWOŚĆ :

POSTULAT I PRAKTYKA

pod redakcją

Leszka Dronga i Wojciecha Kalagi

wyd. Katowice 2005, stron 285 , summ., Zsfg. ,

oprawa twarda foliowana, format ok. 15 cm x 21 cm

Nakład tylko : 250 + 50 egz. !

Z notatki wydawniczej :

Autorzy zamieszczonych w tomie esejów nie unikają konfrontacji z zasadniczymi kwestiami,

które stawia ekspansja wielokulturowości. Począwszy od dialektyki tożsamości i obcości,

poprzez strategie oporu i asymilacji, a skończywszy na hybrydyzacji i defiguracji, eksponują,

a czasem także kontestują przyjęte sposoby postrzegania i definiowania relacji między

kulturą a wielokulturowością. Tworzące część pierwszą - Konfrontacje - teksty odwołują się

do metaforyki oraz ilustracji przedstawiających ścieranie się kultur, problemy asymilacji

i negocjacji tożsamości indywidualnej oraz zbiorowej / grupowej.

Część druga - Perspektywy - zawiera próby spojrzenia na wybrane zjawiska związane

z wielokulturowością z różnych perspektyw, m.in. mitu globalizacji. Problem tożsamości -

i tożsamość jako problem - powraca w części trzeciej. Autorzy odnajdują jej przejawy

na płaszczyźnie jednostkowej tożsamości twórcy lub jego porte-parole, ale także

w wymiarze etnicznym i ogólnonarodowym, na emigracji i w ojczyźnie (często w ramach

tzw. wewnętrznej emigracji duchowej albo intelektualnej), wśród swoich i wśród obcych,

w bezpośrednim kontakcie z tym, co inne, jak również z perspektywy czasu

i dystansu przestrzennego / geograficznego.

WSTĘP :

Czy wielokulturowość ma w ogóle rację bytu? Jeżeli - jak twierdzi Tadeusz Rachwał

w otwierającym ten tom eseju Dylematy wielokulturowości? - już samo pojęcie wielokulturowości

jest oksymoroniczne, to czy rozważania na jego temat nie wiodą z definicji na manowce?

Czy możemy z perspektywy naszej kultury, perspektywy, którą iden­tyfikujemy poprzez założenie

jej tożsamości i jednorodności, arty­kułować zjawisko wielokulturowości? Czy wielokulturowość

nie jest wreszcie już z założenia mnoga - wszak wymykając się dyskursowi tożsamości i homogenizacji,

przeciwstawia mu swą nieredukowalną poliwalencję i heterogeniczność? Wielokulturowość

w refleksji teore­tycznej występuje przede wszystkim w postaci pytania - w tym ele­mentarnego pytania

o warunki możliwości - oraz dylematu związane­go z wyborem perspektywy analitycznej,

z wyborem kultury oglądu tego, co nazywa. A z punktu widzenia kultury wielokulturowość jest tym,

co jawi się pod postacią zewnętrzności, zagrożenia, odmienności, obcości.

Autorzy publikowanych w tych tomie esejów nie unikają konfron­tacji z zasadniczymi kwestiami,

które stawia przed nami problema­tyczna ekspansja wielokulturowości. Począwszy od dialektyki toż­samości i obcości,

poprzez strategie oporu i asymilacji, a skończywszy na hybrydyzacji i defiguracji, eksponują, a czasem także kontestują

przyjęte sposoby postrzegania i definiowania relacji między kulturą a wielokulturowością.

Wpisują się tym samym w niejednoznaczną przestrzeń pomiędzy tym, co wielokulturowe, międzykulturowe i transkulturowe.

Namysł nad wielokulturowością jest, być może zbyt po­chopnie, przyjmowany za dowód jej istnienia; możliwe, powtórzmy,

że wielokulturowość jest raczej tworem / produktem dyskursu, który służy jej rozpowszechnianiu.

W społeczeństwach, które zwykliśmy uważać za par excellence wielokulturowe, ujawniają się granice i tamy ekspansji

zainicjowanej przez zwolenników pluralizmu, otwartości oraz równouprawnienia kultur.

Przykład Stanów Zjednoczonych uzmy­sławia nam nieprzezwyciężalny paradoks wpisany w postawę wielokulturową:

postawa taka jest możliwa tylko z perspektywy pozakulturowej, niewpisanej w historię i politykę jakiegoś „tu i teraz”

Pojęcie wielokulturowości rzuca wyzwanie tożsamości podmiotu i przedmiotu. Jakby tego było mało, wielokulturowość,

godząc się na współistnienie mnogości sposobów rozumienia kultury, godzi jedno­cześnie w swą własną tożsamość.

W tak zdefiniowanym obszarze badawczym tożsamość jest kategorią elementarną i nieuniknioną.

Poprzez próbę ujęcia wielokulturowości w kategoriach tożsamości i różnicy oswajamy wielokulturowość, redukujemy jej nadmiar,

szuka­my do niej klucza. Tożsamość jest właśnie słowem-kluczem, którego używają autorzy esejów do otwarcia przed nami labiryntu

zależno­ści pomiędzy poznającym podmiotem - zawsze wypowiadającym się z wnętrza pewnej kultury, nawet gdyby to była swoista kultura

wielokulturowości - a przedmiotem uwikłanym w dwojaki kontekst: horyzontalny - wytyczony przez najbliższe otoczenie,

i wertykalny - narzucony przez optykę podmiotu.

W otwierającym ten tom eseju Tadeusz Rachwał sięga w głąb freudowskiej interpretacji kultury i wydobywa na światło dzienne

jej wymiar antagonistyczny. Podobne w duchu eseje tworzące część pier­wszą - Konfrontacje - odwołują się do metaforyki

oraz ilustracji przedstawiających ścieranie się kultur, problemy asymilacji i nego­cjacji tożsamości indywidualnej,

a także grupowej / zbiorowej. I tak, Kazimiera Szczuka, Krystyna Mazur i Tomasz Basiuk dopatrują się w utworach

Djuny Barnes, Narcyzy Żmichowskiej i Witolda Gomb­rowicza krytyki ideologicznych założeń dotyczących podmiotowości, ciała i pożądania.

O iście schizofrenicznym czy wręcz zabójczym dla tożsamości pisarza emigracyjnego zawieszeniu między obczyzną a oj­czyzną

pisze Józef Olejniczak w eseju Tożsamość emigranta. Tomasz Łysak podnosi kwestię tożsamości językowej i asymilacji

w kontekście poholokaustowych utworów autobiograficznych pisanych przez imigrantki amerykańskie pochodzenia żydowskiego.

Z kolei w przewrotnie zatytułowanym tekście Adama Regiewicza Ich troje...? dochodzi do konfrontacji średniowiecznego

pojmowania świata Boga ze światem diabła, z tym, co obce, inne, potencjalnie zagrażające wspólnocie.

W eseju Katarzyny Smyczyńskiej stawką obok inności, jest także tożsamość gatunkowa - tożsamość rodzącego się

gatunku literackie­go, za jaki autorka uznaje popularną (przede wszystkim anglojęzycz­ną) powieść kobiecą.

I wreszcie zamykający tę część esej Dariusza Trześniowskiego odwołuje się do modernistycznej antynomii wybitnej,

nonkonformistycznej jednostki i społeczeństwa polskiego w okresie kryzysu instytucji religijnych

i świadomości religijnej na początku XX wieku.

Jako wprowadzenie do tematyki dominującej w drugiej części tomu służyć może esej Marka Jezińskiego,

który podejmuje próbę spojrzenia na wybrane zjawiska związane z wielokulturowością z perspektywy mitu globalizacji.

Z kolei specyficznie literacki, bo naznaczony gombrowiczowskim poczuciem groteskowości, jest ogląd autorytetu poli­tycznego,

jaki proponuje w swoim tekście Maciej Nowak. Rafał Szczerbakiewicz zabiera czytelnika na kresy europejskich doświadczeń

- do Sycylii, zachęcając do spojrzenia na kulturę tej wyspy oczami współczesnych pisarzy polskich.

Odwrotną optykę wprowadza Beata Abdallah, przedstawiając stereotyp Słowian funkcjonujący wśród mieszkańców

średniowiecznego imperium muzułmańskiego. Podobny, słowiański kontekst dominuje w eseju Łucji Demby,

która skupia się na twórczości filmowej Nikity Michałkowa. Na koniec Ewa Tichoniuk kreśli wizerunek włoskiego pisarza

Prima Leviego jako uważnego obserwatora rzeczywistości i zarazem wizjonera zepchniętego na mar­gines społeczeństwa.

Problem tożsamości - i tożsamość jako problem - powraca w trze­ciej części, którą otwiera esej Jadwigi Zieniukowej

Kaszubskość i pol­skość w komunikacji językowej i świadomości Kaszubów, podejmujący kwestię odrębności etnicznej

i etnolingwistycznej ludności kaszubskiej zamieszkującej obszar polskiego Pomorza.

Mała ojczyzna, zakorzenie­nie, swój i obcy - to również kluczowe pojęcia w tekstach Tomasza Cieślaka,

który opisuje oscylacje bliskości i dalekości w twórczości Aleksandra Jurewicza, oraz Tatiany Czerskiej,

odnajdującej dyna­miczny i niejednoznaczny e-kodeks ogląd tożsamości w prozie Zbigniewa Żakiewicza.

Autorka eseju poświęconego wielokulturowej tożsamości Romana Brandstaettera, Anna Wieczorek,

zwraca również uwagę na wpływ otoczenia, w tym wypadku rodzinnego miasta, Tarnowa,

na kształtowanie się poczucia przynależności narodowej i kulturowej pisarza.

I wreszcie na zakończenie jeszcze jeden wyrazisty przykład tożsamości emigracyjnej, naznaczonej konfrontacją

z inną kulturą i językiem, konfrontacją, której zapis możemy odnaleźć, zdaniem Marzeny Woźniak-Łabieniec,

w twórczości Czesława Miłosza.

Wielokulturowość zatem niejedno ma imię i niejedną formułę. Odnajdujemy jej przejawy na płaszczyźnie jednostkowej

tożsamości twórcy lub jego porte-parole, ale także w wymiarze etnicznym czy ogólnonarodowym; na emigracji i w ojczyźnie

(często w ramach tzw. wewnętrznej emigracji duchowej albo intelektualnej); wśród swoich i wśród obcych;

w bezpośrednim kontakcie z tym, co inne, jak również z perspektywy czasu i dystansu przestrzennego / geograficznego.

Wielo­kulturowość jawi się tutaj jako strategia asymilacji, ale także za­grożenie dla tożsamości, dla elementarnego poczucia

zakorzenienia w egzystencjalnym „tu i teraz” podmiotu. I dlatego możemy śmiało mówić o czymś w rodzaju lekcji wielokulturowości,

nauki, do której zachęca nas współczesność, nieodwracalnie naznaczona mnogością i niejednokrotnie dramatyczną bliskością

odmiennych kultur. Jak pokazują wydarzenia historyczne ostatnich lat, jest to lekcja, którą warto odrobić...

SPIS TREŚCI:

Wstęp

Tadeusz Rachwał — Dylematy wielokulturowości?

Konfrontacje

Kazimiera Szczuka, Krystyna Mazur, Tomasz Basiuk — Groteska i wzniosłość. Strategie oporu wobec

koncepcji tożsamości, ciała i pożądania w powieści modernistycznej i w gotyku na przykładzie Nightwood, Ferdydurke i Poganki

Józef Olejniczak — Tożsamość emigranta

Tomasz Łysak — Próba scalenia tożsamości: proza autobiograficzna Helen Epstein i Evy Hoffman

Adam Regiewicz — Ich troje...? Problem kategorii „obcego” w średniowiecznej kulturze

na przykładzie civitas Dei — civitas diaboli

Katarzyna Smyczyńska — Między innością a normalizacją. Implikacje zmiany dyskursywnej w popularnej

anglojęzycznej literaturze kobiecej

Dariusz Trześniowski — Sytuacja polskiego inteligenta wobec modernistycznego kryzysu Kościoła.

Przypadek Tadeusza Micińskiego

Perspektywy

Marek Jeziński — Globalizacja wobec mitu i tendencji mitologicznych w dyskursie politycznym u progu XXI wieku

Maciej Nowak — Papa, Narcyz i to inne, czyli literackie defiguracje autorytetu politycznego w kulturze

Rafał Szczerbakiewicz — Kresy europejskich doświadczeń. Kultura Sycylii w spojrzeniu polskiej literatury współczesnej

Beata Abdallah — Słowianie w oczach średniowiecznych pisarzy arabskich

Łucja Demby — Urga, czyli pamięć ziemi

Ewa Tichoniuk-Wawrowicz — „Jestem centaurem”. Twórczość Prima Leviego

Tożsamości

Jadwiga Zieniukowa — Kaszubskość i polskość w komunikacji językowej i świadomości Kaszubów

Tomasz Cieślak — Oscylacje bliskości i dalekości, obcości i swojskości w Lidzie ekodeks oraz

Pan Bóg nie słyszy głuchych Aleksandra Jurewicza

Tatiana Czerska — Gra o tożsamość. Dylematy wielokulturowości w prozie Zbigniewa Żakiewicza

Anna Wieczorek — „Biblio, ojczyzno moja...” - rzecz o wielokulturowości życia i poezji Romana Brandstaettera

Marzena Woźniak-Łabieniec — Późna poezja Czesława Miłosza jako zapis kształtowania się tożsamości podmiotu

Summary

Zusammenfassung

Stan bardzo dobry.