Маленькие города. Традиции борьбы за независимость

Małe Miasta. Tradycje walk o niepodległość

Autor: red. Mariusz Zemło

Okładka: miękka

Format: 145 x 210 mm

Liczba stron: 451

Słowo wstępne

W życiu wszelkich społeczności, w tym także małego miasta, można wskazać kilka zasadniczych płaszczyzn aktywności. Wśród nich są m.in.: potoczna, w niej przebiegają rutynowe czynności niezbędne do prawidłowego funkcjonowania jednostek w podstawowym wymiarze ich bytowania; płaszczyzna kreacyjna - związana z udoskonalaniem świata w wymiarze zarówno materii, jak i ducha; rozrywkowa - łącząca się z odpoczynkiem, przyjemnością, relaksem; świąteczna, która podkreśla wyjątkowość faktów, zdarzeń, okoliczności przez ich niecodzienną celebrę; zmagań -będąca świadectwem dążenia do urzeczywistniania wartości uznanych za ważne, a których jest niedomiar lub którym niesprzyjające okoliczności nie dają sposobności manifestowania. Do tej ostatniej płaszczyzny aktywności zbiorowej należą wysiłki związane z walką o niepodległość.

Wymiar zmagania wyróżnia się spośród pozostałych płaszczyzn obecnych w doświadczeniu jednostek. Jego szczególność przejawia się w tym, że w wyjątkowy sposób wychodzi on poza sferę czynności „z tego świata", jakby wpisywał się w walkę toczoną przez moce przekraczające biologiczne ograniczenia; walkę między dobrem i złem, jasnością i ciemnością. W batalii tej występuje się w imieniu ostatecznego Stróża bronionych wartości -Boga samego, będącego także sprzymierzeńcem podejmowanych wysiłków. Dobitnie oddaje to fragment przysięgi składanej przez powstańców styczniowych stających w obliczu spełnienia rycerskiej powinności:

„Przysięgamy na imię Przenajświętszej Trójcy i zaklinamy się na rany Chrystusa, że Ojczyźnie naszej Polsce wiernie służyć będziemy i wykonywać wszelkie rozkazy w Jmieniu tejże Polskiej Ojczyzny przez naczelników wydane, rozporządzeń, zaborczego rządu Mozkiewskiego słuchać nie będziemy i ileż możności i sił naszych stanie, obowiązujemy się pomagać Polskiemu wojsku i Powstańcom, tak nam dopomóż Boże, w Trójcy Świętej jedyny, Matko Boska i Wszyscy Święci. Amen".

Inną cechą owego zmagania jest to, że podejmowanymi działaniami nie zawsze kieruje racjonalność oparta na logice strat i zysków, uznana w powszechnie funkcjonującej konwencji. Przyjmowane strategie i czynności często są tłumaczone: obowiązkiem, który należy bezwzględnie podjąć; misją, którą trzeba jak najlepiej wypełnić; poczuciem honoru, który winien być dochowany nawet na przekór zdrowemu rozsądkowi. Z tej perspektywy nie jest do zaakceptowania postawa bezradności, rezygnacji, służalczości czy poddaństwa. Te bowiem są świadectwem słabości i wewnętrznego zepsucia. Jednoznacznie wyraził to poeta:

„Dość jest wiedzieć - że nikt nie zagrzebie Ducha swobody - chyba on sam siebie -Bo własne tylko upodlenie ducha Ugina wolnych szyję do łańcucha".

Takie postrzeganie rzeczy nie pozostawia miejsca na kalkulację, wyrachowanie i prowadzenie jakichkolwiek transakcji. Nie pozostawia miejsca na kompromisy. Miara podejmowanych czynów nie mieści się bowiem w politycznej dymensji. Działanie dokonuje się wobec spraw ważących na kondycji ducha, a finalną perspektywą jest zdanie sprawy z dokonanych wyborów. Zatem siła wewnętrznego imperatywu przynagla do dania świadectwa uznanym wartościom, w zamian za wierność im często przynosząc jako zapłatę - cenę krwi.

Rozstrzyganie według kryteriów wewnętrznej powinności buduje trwałe fundamenty własnego człowieczeństwa, a w odbiorze społecznym przynosi krzepiące utwierdzenie. Czy nie o tym mówiła marszałkowa Aleksandra Piłsudska do weteranów w 70. rocznicę Powstania Styczniowego?

„Każde pokolenie ma swoją wielkość, która je wychowuje. Wasze pokolenie, czcigodni panowie miało Mickiewicza i Słowackiego. Na ich cudownej poezji Wyście się kształtowali. Oni uczyli Was kochać lot olbrzymich ptaków, a rozhukanych koni nie kiełznać. Uczyli Was pogardzać stworzeniem, co pełza, i wzlecieć Warn kazali nad poziomy. Dla nas w ciężkich latach niewoli Wyście byli wielkością. Każda po Was najmniejsza pamiątka była dla nas świętą relikwią przechowywaną z pietyzmem. O Was mówiło nam nie słowo pisane, lecz cicho szeptana legenda o Waszych bohaterskich czynach, o Waszym męczeństwie. Legenda o Was rozbudzała marzenia o walce, kazała nienawidzić niewoli i nie bać się walki orężnej. Dziś w dniu Waszego święta składam Warn hołd i cześć".

Przyjęcie wskazanej postawy sprawia, że wciąż nie gaśnie wiara w człowieka. Uświadamia, że mimo chwilowych niepowodzeń i klęsk, w dłuższej perspektywie czasowej, zazwyczaj przekraczającej doczesność, na niezłomnych czeka wieniec chwały. Niech zapowiedzią przyszłego lauru będą zamieszczone w niniejszym zbiorze prace. Są one wyrazem wdzięczności współczesnych za dane przez minione pokolenia świadectwo.

SPIS TREŚCI:

Utrata niepodległości i powstania narodowe

Marek Rutkowski - Komisja Rządowa Wojny oraz Wojsko Polskie w protokołach posiedzeń Rządu Tymczasowego i Rady Administracyjnej w początkowym okresie epoki paskiewiczowskiej

Grzegorz Ryżewski - Mowa Joachima Chreptowicza, stolnika sokólskiego, do mieszkańców miasta Grodna z 1794 r.

Krzysztof Łaziuk - Sokołda, miejsce powstańczych potyczek

Wojciech Płoński - "... i los na nieszczęśliwą padł Łukawicę". Powstańcza martyrologia szlacheckiej wsi na Podlasiu

Wojciech Załęski - Między faktem i legendą. Rok 1863

Jacek Magdoń - Hrabiego Kazimierza Starzeńskiego, naczelnika powiatu ropczyckiego, działalność na rzecz Powstania 1863 r.

Odzyskanie niepodległości i jej utrzymanie

Małgorzata Gaweł - Strzyżów i powiat strzyżowski u progu niepodległości (1914-1920). Komunikat badawczy

Sławomir Wnęk - Atmosfera zrywu niepodległościowego w Rzeszowie lat 1914-1920 w świetle rzeszowskiej prasy

Piotr Jacynicz - Wspomnienia kawalerzysty

Barbara Jocz, Wojciech Jocz - Oddziału "Kotwicza" bój w Surkontach

Ewa Szyfman - "Ja kiedyś przecież wrócę do domu..." Rodziny Sucharskich katyńskie - syberyjskie losy

Jan Siwak - Między wrześniem 1939 a sierpniem 1942

Alina Gruntowicz - Syberia 1941-1946. Okruchy dziecięcych wspomnień

Michał Grygorczuk - Losy konspiracyjnej organizacji młodzieżowej Harcerska Grupa Pogromców Komunizmu - Suwalszczyzna, 1949-1950

Joanna Grygorczuk-Korneluk - Młodzieżowa konspiracyjna organizacja niepodległościowa Wolny Orzeł Polski na terenie Goniądza, 1953-1954

Roman Zych - Drużyny Orląt w podkarpackich szkołach

Utrwalanie tradycji niepodległościowej

Dariusz Łukaszewicz - Nauczyciele małych miast w propagowaniu postaw patriotycznych młodzieży w dwudziestoleciu międzywojennym

Józef Waczyński - Tradycje Powstania Styczniowego w Choroszczy i okolicy

Krzysztof Jurek - Pamięć utrwalona w dziedzictwie kulturowym. Tradycje narodowo-wyzwoleńcze regionu opoczyńskiego w XIX w.

Marek Tołoczko - Supraśl - ślady pamięci "Żołnierzy Wyklętych"

Mariusz Zemło - Wartości narodowe w twórczości Franciszka Karpińskiego

Adam Sawicki - O etycznych podstawach kształtowania się postaw patriotycznych