Стыд, гнев и вина – тревожные звоночки

Odczytywanie i transformacja trudnych uczuć z perspektywy Porozumienia bez Przemocy

Dla kogo?

:: każdego, kto pragnie zrozumieć siebie i z innej perspektywy spojrzeć na doświadczanie trudnych uczuć: złości, wstydu i poczucia winy, zarówno przez siebie samego, jak i przez innych

:: tych, którzy chcą poznać konstruktywne narzędzia umożliwiające radzenie sobie z trudnymi uczuciami

:: osób zainteresowanych poszerzeniem swojej wiedzy na temat Porozumienia bez Przemocy

:: terapeutów, którzy wspierają klientów borykających się z własną złością oraz poczuciem wstydu i winy

O czym?

Liv Larsson zauważa, że kultura dominacji, w jakiej żyjemy, utrudnia nam radzenie sobie ze złością, wstydem i poczuciem winy. Podkreśla, że funkcjonowanie w schemacie myślowym opartym na kategoriach: dobre/złe, ma rację/nie ma racji, powinien/nie powinien, zasługuje/nie zasługuje – odbierają nam wolność wyboru i negatywnie wpływają na nasz dobrostan. Przedstawia w formie Kompasu Potrzeb cztery strategie, którymi się posługujemy, by uniknąć wstydu: wycofanie się z relacji, obwinianie siebie, buntowanie się przeciwko normom i powinnościom oraz krytykowanie innych.

Autorka proponuje, by spojrzeć na trudne uczucia z perspektywy Porozumienia bez Przemocy (ang. Nonviolent Communication) – idei opracowanej przez Marshalla Rosenberga – i potraktować je jako dzwonki alarmowe, które sygnalizują niezaspokojone potrzeby. Umożliwi to transformację tych trudnych uczuć, co w efekcie przyniesie nam lepszy kontakt z sobą samym oraz poprawę jakości relacji z innymi ludźmi.

Dodatkowe zalety książki:

:: przystępny język;

:: przykłady zaczerpnięte z autopsji oraz doświadczeń z pracy z innymi;

:: szczegółowo opisane kroki procesów transformacji trudnych uczuć;

:: ćwiczenia do samodzielnego wykonania.

Spis treści

Przedmowa polskiego wydawcy

Przedmowa autorki

Rozdział 1: Wstyd, złość i poczucie winy

Uczucia – drogowskazy do potrzeb

Sposób myślenia tworzy problemy

Natura a kultura

Wprowadzanie zmian

Rozdział 2: Mit o dominacji w codziennym życiu

Edukacja dla pokoju

Nasze mity kształtują nasz świat…

Wstydź się!

Na scenie kultury dominacji

Kultura dominacji a kultura partnerstwa

Przemoc pomiędzy słowami

Rozdział 3: Złość, wstyd i poczucie winy a nasz sposób komunikacji

Porozumienie bez Przemocy

Czekając z niecierpliwością, by znów poczuć złość, wstyd lub poczucie winy

Podejście nastawione na kontakt

Złość, wstyd, poczucie winy a potrzeby

Różnica pomiędzy potrzebami a strategiami, które stosujemy do ich zaspakajania

Prośby

Komunikacja nastawiona na wywołanie poczucia winy lub wstydu

Nigdy nie rób niczego, by uniknąć poczucia wstydu lub winy

Poczucie humoru czy empatia?

Empatia

Opłakiwanie bez zatracenia się

Wstyd wywoływany słowem nie

Trzy cenne wskazówki, na temat tego, co możemy usłyszeć w słowie nie

Język potrzeb prowadzi do kontaktu i współczucia

Gdy złość i wstyd ulegną transformacji

Rozdział 4: Przygoda ze wstydem

Kiedy wstyd przejmuje kontrolę

Co aktywuje wstyd?

Zagraj ze wstydem w bingo

Co to jest wstyd?

Gorzki posmak wstydu

Można sobie radzić z poczuciem wstydu

Dobre strony poczucia wstydu

Od zawstydzenia do kontaktu

Wstyd i wrażliwość

Wstydzimy się własnego wstydu

Wrodzony wstyd

Wstyd kulturowy

Różne rodzaje wstrętu

Czas mija, wstyd zostaje

Wstyd z powodu nieposprzątanego domu

Wstyd przeszkadza w uczeniu się

Wstyd przeżywany przez dzieci

Wstyd w wieku nastoletnim

Wstyd jako element wychowywania dzieci

Dlaczego lepiej jest nie kraść?

Wstyd i honor

Bierzemy na siebie wstyd z powodu działań kogoś innego

Seks i wstyd

Praktyka radzenia sobie ze wstydem

Rozdział 5: Kompas Potrzeb

Jak nauczyć się rozpoznawać wstyd?

Kompas Potrzeb

Czyja to wina?

Do kogo należy władza?

Cztery strategie radzenia sobie ze wstydem

Strategia nr 1: Północ – wycofujemy się

Strategia nr 2: Wschód – doszukujemy się tego, co w nas jest nie tak

Strategia nr 3: Południe – buntujemy się, by unicestwić wstyd

Strategia nr 4: Zachód – doszukujemy się tego, co w innych jest nie tak

Podsumowanie

Jak wspierać ludzi w radzeniu sobie ze wstydem?

Od wstydu do otwartości i wrażliwości

Rozdział 6: Duma

Czy duma poprzedza upadek?

Duma i docenianie

Wstyd wywołany słowami uznania

Trzy rodzaje dumy

Gdy wstydzimy się za kogoś

Rozdział 7: Zaskakujący cel złości

Szybka transformacja

Źródło przemocy

Przemoc w rozrywce

Utracony sposób korzystania ze złości

Złość – dzwonek alarmowy

Policz do dziesięciu

Od wstydu do złości i przemocy

Gdy postrzegamy złość jako coś złego

Dawaj – ale tylko, gdy robisz to z własnej woli

Za złością czai się wstyd

Wściekłe kobiety

Złość u dzieci

Chronić, a nie karać

Praktyka zarządzania złością

Dokonaj transformacji swojej złości

Wyraź swoją złość, gdy już uległa transformacji

Rozdział 8: Udręka z powodu poczucia winy

Męczące poczucie winy

Różnica pomiędzy wstydem a poczuciem winy

Wywoływanie poczucia winy i wstydu

Transformacja poczucia winy – jak szukać potrzeb pod tym uczuciem?

Przestań bawić się w Boga!

Poczucie winy i żądania

Szukanie kozła ofiarnego

Pewność siebie i poczucie własnej wartości

Wolność od poczucia winy

Pieniądze i poczucie winy

Lista bodźców wywołujących poczucie winy

Ekscytujący dzień zgłębiania własnego poczucia winy

Posłowie

Lista uczuć

Lista potrzeb

Aneks wydawcy

Bibliografia

O Autorce

Liv Larsson – pochodzi ze Szwecji. Jest certyfikowaną trenerką Porozumienia bez Przemocy (NVC), mediatorką i edukatorką. Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku prowadzi seminaria i warsztaty, dzieląc się swoją wiedzą i umiejętnościami z różnymi grupami społecznymi – mediatorami ONZ, pracownikami socjalnymi i i rodzicami. Zdobywała swoje umiejętności na szkoleniach prowadzonych przez Marshalla Rosenberga, twórcy idei Porozumienia bez Przemocy. Jej zainteresowania skupiają się głównie na wpływie uczucia wstydu na nasze życie wewnętrzne. Od czasu, gdy Liv została mamą, jest szczególnie zainteresowana odkrywaniem konstruktywnych sposobów na radzenie sobie z dziecięcym wstydem.

Jest autorką lub współautorką 20 książek dotyczących PbP, w tym trzech adresowanych do dzieci. Wiele z tych pozycji zostało przetłumaczonych na inne języki. W Polsce do tej pory ukazały się następujące pozycje: "Porozumienie bez Przemocy w mediacjach, Jak być trzecią stroną w konflikcie" (2009), "Porozumienie bez Przemocy w związkach: zbadaj swoje relacje" (2011) oraz "Wdzięczność. Najtańszy bilet do szczęścia" (2011).

Podsumowanie (rozdział 5)

Cztery kierunki

Podsumowując: kiedy pojawia się w nas zawstydzenie, wybieramy, często zupełnie nieświadomie, którąś z czterech strategii, czasem mieszając je ze sobą na różne sposoby. Każda z nich odmiennie warunkuje nasze działania. Podążając za którymkolwiek kierunkiem na Kompasie Potrzeb, ponosimy różne, ale zawsze ogromne, koszty.

Strategia nr 1 – ULEGŁOŚĆ

Wycofujemy się z relacji z ludźmi, ulegamy innym, poddajemy się, milczymy i unikamy wyrażania tego, co czujemy, czego potrzebujemy i chcemy. Takie zachowania w efekcie przynoszą nam uczucie rozpaczy, apatii i wywołują depresję. Myśli, które sygnalizują, że wybraliśmy tę strategię:

I tak nikt mnie nie chce.Niczego nie potrzebuję, sam/sama sobie poradzę.Nie pokażę, że…Mogę sobie darować, przecież i tak nie dostanę tego, czego chcę.

Strategia nr 2 – OBWINIANIE SIEBIE

Pozostajemy w relacjach z ludźmi, ale krytykujemy lub obwiniamy siebie, gdy tylko zbliżymy się do bodźca, który może wywołać w nas wstyd. Jesteśmy pod wpływem ciągłych ataków ze strony wewnętrznego krytyka. Pozycjonujemy się w roli ofiary, nieudacznika, osoby, na którą nie można liczyć. Wciąż przepraszamy i pokazujemy, jak nam wstyd, że jesteśmy tak niewystarczający. Te surowe osądy na własny temat powodują, że wstyd przeradza się w poczucie winy. Myśli, które sygnalizują, że wybraliśmy tę strategię:

Gdybym tylko nauczył/nauczyła się nie być tak…Nie jestem wystarczająco dobry/dobra, bo…Jestem taki/taka…Dlaczego ja zawsze…

Strategia nr 3 – BUNT

Buntujemy się przeciwko wszystkiemu, co postrzegamy jako żądania, zagrożenie dla naszej wolności lub brak szacunku. Obwiniamy innych za nasze samopoczucie. Mówimy i pokazujemy, że możemy robić, co chcemy, podkreślając własną niezależność. Stajemy się zimni i milczący, przestajemy zwracać uwagę na potrzeby innych, więc trudniej nam zaspokoić własne, zwłaszcza potrzebę troski, wzajemności, solidarności i miłości. Myśli, które sygnalizują, że wybraliśmy tę strategię:

Jestem już gdzie indziej, nic mnie to nie obchodzi.Nie mam z tym problemu! Jeśli nic się wkrótce nie zmieni, po prostu odejdę.Spójrz na mnie, ja ci pokażę, jak to powinno wyglądać!Nie boję się niczego!Gdyby inni byli tacy jak ja, świat byłby wtedy lepszy!

Strategia nr 4 – OBWINIANIE INNYCH

Grozimy innym ludziom, atakujemy ich, potępiamy, obwiniamy i krytykujemy, zagłuszając potencjalny wstyd. Obarczamy innych odpowiedzialnością za nasze uczucia, na przykład złość, mówimy, że p o w i n n i zachowywać się inaczej. Stawimy żądania, używamy sarkazmu, ironii, wykłócamy się i usprawiedliwiamy siebie. Żyjemy w ciągłym podminowaniu. Myśli, które sygnalizują, że wybraliśmy tę strategię:

To twoja wina, musisz zacząć brać odpowiedzialność. Są zbyt tchórzliwi i słabi, żeby dać sobie z tym radę…Ona/on/oni/wy/ty jesteś zbyt…Ona/on/oni/wy/ty nie jesteś wystarczająco…

Jak wspierać ludzi w radzeniu sobie ze wstydem?

Wybór którejkolwiek z tych strategii motywowany chęcią pozbycia się wstydu generuje nowe problemy. Istnieje duże prawdopodobieństwo zniszczenia ważnych osobistych relacji i uszczuplenia sieci kontaktów społecznych. Inni mogą pomyśleć, że coś z nami jest nie tak lub że nie chcemy mieć z nimi nic wspólnego. Stosując przemoc, ryzykujemy utratę zaufania innych. Poradzenie sobie z konsekwencjami naszych działań może wymagać wiele czasu i energii. W takich momentach na pewno dobrze jest mieć wsparcie.

Jak można pomóc komuś, kto stosuje którąś z powyższych strategii?

1. Gdy jakaś osoba wycofuje się z relacji, jest uległa, co powoduje rezygnację z wyrażania potrzeb, możesz jej pokazać, że pragniesz pozostać z nią w kontakcie. Sprawdź z nią, czy twoje wcześniejsze działania jakoś przyczyniły się do tego wycofania. Takie pytanie sprawi, że ta osoba łatwiej uzna cię za kogoś godnego zaufania. Pomoże jej to powstrzymać narastanie wstydu, który już i tak spowodował przytłoczenie. Próby wejścia w kontakt mogą wywołać u nas wrażenie, że ta osoba wcale nie docenia naszych wysiłków. Często jednak słyszałam od ludzi, którzy używają tej strategii, że sam fakt, iż ktoś chciał pozostać z nimi w kontakcie – mimo ich wycofania – pomógł im przełamać destrukcyjny wzorzec zachowań.

Pamiętajmy, że istnieją również inne powody, dla których ludzie się wycofują. Ktoś może po prostu chcieć spokoju i ciszy, więc lepiej zawsze zapytać, co się kryje za wycofaniem niż zakładać z góry, że chodzi o wstyd.

2. Gdy jakaś osoba obwinia się, jest pełna samokrytyki możesz okazać jej empatię, zauważając uczucia ukryte za osądami, co pomoże jej dotrzeć do własnych potrzeb. Możesz też szczerze wyrazić emocje i potrzeby, które pojawiły się w tobie podczas słuchania samokrytycznych słów tej osoby. Gdy zechcesz w jakiś sposób ją docenić czy wyrazić jakąś formę uznania, sprawdź, z jaką intencją to robisz. Upewnij się, że nie próbujesz w ten sposób odwrócić jej uwagi od obwiniania siebie lub jej uspokoić. Takie strategie mogą faktycznie na chwilę przynieść ulgę, ale są bardziej jak naklejanie plastra niż leczenie rany. Zapewnienie, że ktoś jest w porządku zwykle nie wspiera autentycznej zmiany nastawienia do siebie. Nawet jeśli druga osoba przez chwilę poczuje się lepiej, potem i tak będzie tkwić w tym samym. Prawdziwą zmianę może spowodować okazanie empatii, żadne dopingujące mowy czy niańczenie nie przynoszą efektów.

Warto się wsłuchać w samokrytyczne słowa tej drugiej osoby, bo niosą ze sobą informację o potrzebach kluczowych dla jej dobrostanu.

3. Gdy ktoś jest w ciągłym buncie, napiera swoją energią, warto zacząć rozmowę od zwrócenia uwagi na rzeczywiste osiągnięcia rozmówcy. Jeśli trudno ci wymienić jakiekolwiek swoje potrzeby, które byłyby zaspakajane w efekcie jej działań, możesz – jeśli jesteś w stanie – docenić dobre intencje, które zauważasz w jej działaniach. Pomoże to złagodzić jej obronną postawę. Ważne jednak, by docenienie nie było wyrażone w formie pochwały, aprobaty dla dotychczasowych działań, bo to wiąże się z ryzykiem ugruntowania zbuntowanego nastawienia. Ta osoba może wtedy uznać, że uważasz, że jest ona d o b r a i uznajesz jej wybory z a s ł u s z n e . Powstrzymaj się też od krytyki, bo to nie pomoże w budowaniu kontaktu, tylko sprowokuje silniejsze reakcje. Rozmówca będzie starał się udowodnić, że nie potrzebuje twojego uznania. Twoim głównym celem jest nawiązanie takiego poziomu kontaktu z tą osobą, który pozwoli wam mieć poczucie wzajemnego zrozumienia. Pozwoli ci to szczerze, z szacunkiem i bez osądzania powiedzieć, jak jej działania wpływają na ciebie: że cię ranią, budzą twoją złość lub martwią. Jeśli zauważysz, że rozmówca ma trudność z wysłuchaniem ciebie do końca, zareaguj – jeśli jesteś w stanie – empatią, a następnie zacznij jeszcze raz.

Może to brzmieć na przykład tak:

Kiedy wyszedłeś podczas naszej rozmowy, mówiąc: „Nic mnie to już nie obchodzi”, chodziło ci o to, że wolałbyś dostać więcej zrozumienia dla twoich wyborów?

Lub:

Kiedy myślę o tym, co zobaczyłem na wczorajszej imprezie i o tym, co zrobiłeś, niepokoję się, bo chciałbym mieć pewność, że u ciebie wszystko jest wszystko w porządku. Powiesz mi, jak jest ci z tym, co teraz powiedziałem?

Nawiązanie kontaktu z osobą, która wybrała strategię buntu, wymaga czasu. Budujemy więź powoli, krok po kroku. Taka osoba będzie chciała zakończyć rozmowę, jeśli tylko wyczuje jakąś próbę ograniczania jej – tak wysoko cenionej – wolności. Za taką reakcją kryje się strach przed konfrontacją ze wstydem, przed którym ucieka od dłuższego czasu.

4. Gdy ktoś obok ciebie wybiera atakowanie i obwinianie innych, przypomnij sobie, że żaden człowiek, który pozostaje w kontakcie ze swoimi uczuciami i potrzebami, nie wybrałby takiej strategii. Osoby ze zdrowym poczuciem własnej wartości nie muszą nikogo nękać, żeby się dobrze czuć. Na usłyszaną krytykę możesz odpowiedzieć empatią i pomóc takiej osobie nazwać jej potrzeby oraz znaleźć nowe sposoby działania.

Bądź zmianą, którą pragniesz ujrzeć w świecie (10) – M. Gandhi

Wykorzystaj myśl Gandhiego, by nawiązać kontakt z tą osobą. Jeśli zareagujesz wojowniczym nastawieniem, rozmówca może to potraktować jako zaproszenie do pojedynku, który miałby udowodnić, kto jest silniejszy. Dyskusja na argumenty jest zwykle częścią strategii przyjmowanej przez kogoś, kto chce uniknąć wstydu. Lepiej więc w takiej sytuacji przyjąć inną perspektywę. Przyniesie to szansę, by pokazać tej osobie, że są inne sposoby radzenia sobie w trudnych momentach niż doszukiwanie się winnych. Pozwoli również zaprezentować nowy wzorzec komunikacji – pokażesz, że zamiast koncentrować się na osądach, warto wsłuchać się w potrzeby, w tym przypadku desperacko zaspakajane przy użyciu tak tragicznej w skutkach strategii. Gdy rozmówca nabierze zaufania, że autentycznie pragniemy go zrozumieć, zwykle zaczyna być bardziej otwarty na to, co chcemy mu przekazać. Mam nadzieję, że pojawiła się u was jasność na temat tego, jak funkcjonujemy, podążając za którymś z czterech kierunków Kompasu. A także, że zainspirowałam was do poszukiwań odmiennych, bardziej skutecznych sposobów na radzenie sobie ze wstydem. S z u k a j c i e p o t r z e b , gdy złapiecie siebie (lub kogoś innego) na zachowaniu zbliżonym do któregoś z powyżej opisanych.

(10) M. Gandhi, Autobiografia. Moje poszukiwania prawdy, przeł. M. Barski, Vis-a-Vis Etiuda, Kraków 2019.

Parametry szczegółowe

Autor: Liv Larsson

Liczba stron: 247

Rok wydania: 2021

Oprawa: miękka

Wydanie: 2

ISBN: 978-83-961307-2-3

EAN: 9788396130723

Szerokość: 14,7

Wysokość: 21

Waga: 0,328 kg