Насельск в раннем средневековье Блонский Мариуш

Nasielsk we wczesnym średniowieczu

Mariusz Błoński

Warszawa: IAE PAN, 2019

ss. 349: il.

Format A4

Oprawa twarda

ISBN 978-83-953153-1-2

SPIS TREŚCI

I. Wstęp 7II. Źródła do wczesnych dziejów Nasielska i okolic 11 II.1. Źródła archeologiczne 11 II.2. Źródła pisane 11 II.2.1. Źródła wczesnośredniowieczne 11 II.2.2. Źródła późnośredniowieczne 14 II.2.3. Źródła nowożytne 15 II.3. Źródła kartograficzne 15 II.4. Źródła toponomastyczne 17 II.5. Źródła przyrodnicze 17 II.6. Mazowsze wczesnośredniowieczne: szkic archeologiczno-historyczny 17III. Środowisko naturalne okolic Nasielska 27 III.1. Ukształtowanie terenu 27 III.2. Hydrografia 31 III.3. Klimat 32 III.4. Gleby 34 III.5. Szata roślinna 35 III.5.1. Współczesne zbiorowiska leśne 35 III.5.2. Badania palinologiczne Jeziora Błędowskiego 35 III.5.3. Badania palinologiczne w pobliżu grodziska 37 III.5.4. Roślinność potencjalna okolic Nasielska 39 III.5.5. Zasięg lasów w badanym terenie na podstawie źródeł kartograficznych 39 III.5.6. Roślinność reliktowa na grodzisku w Nasielsku 43 III.6. Środowisko naturalne okolic nasielskiego grodu we wczesnym średniowieczu: próba rekonstrukcji 44IV. Badania archeologiczne grodziska 47 IV.1. Prace inwentaryzacyjne i badania rozpoznawcze przed 1967 r. 47 IV.2. Badania wykopaliskowe w 1967 r. 51 IV.2.1. Wykopy I i II 53 IV.2.2. Wykop III 53 IV.3. Badania wykopaliskowe w latach 2001-2004, 2006 55 IV.3.1. Wykop IV 55 IV.3.2. Wykop V 58 IV.4. Badania geofizyczne 61 IV.5. Fazy nasielskiego grodu 65 IV.5.1. Faza 0 (przedgrodowa) 65 IV.5.1.1. Stratygrafia 65 IV.5.1.2. Materiały ruchome 66 Zabytki wydzielone 66 Ceramika 66 Kości zwierzęce 66 IV.5.1.3. Chronologia i charakterystyka fazy przedgrodowej 67 IV.5.2. Faza 1: początki grodu 68 IV.5.2.1. Stratygrafia i parametry grodu 68 IV.5.2.2. Materiały ruchome 71 Ceramika 71 Kości zwierzęce 71 IV.5.2.3. Chronologia grodu fazy 1 71 IV.5.2.4. Społeczno-polityczne tło budowy grodu 72 IV.5.3. Faza 2: odbudowa grodu po zniszczeniu 73 IV.5.3.1. Stratygrafia i parametry grodu 73 IV.5.3.2. Materiały ruchome 75 Zabytki wydzielone 75 Ceramika 77 Kości zwierzęce 78 IV.5.3.3. Chronologia i charakterystyka grodu fazy 2 78 IV.5.3.4. Geneza „akcji” budowy mazowieckich grodów 79 IV.5.4. Faza 3: rozbudowa umocnień grodu 82 IV.5.4.1. Stratygrafia i parametry grodu 82 IV.5.4.2. Materiały ruchome 83 Zabytki wydzielone 83 Ceramika 84 Kości zwierzęce 85 IV.5.4.3. Chronologia i charakterystyka grodu fazy 3 85 IV.5.5. Faza 4: apogeum grodu 87 IV.5.5.1. Stratygrafia i parametry grodu 87 IV.5.5.2. Relikty pieców 87 IV.5.5.3. Materiały ruchome 91 Zabytki wydzielone 91 Narzędzia i przedmioty codziennego użytku 91 Ozdoby i elementy stroju 95 Broń 97 Przedmioty nieokreślone 98 Ceramika 98 Kości zwierzęce 98 IV.5.5.4. Chronologia i charakterystyka grodu fazy 4 99 IV.5.6. Okres postgrodowy 102 IV.5.6.1. Stratygrafia i obiekty 102 IV.5.6.2. Materiały ruchome 103 Zabytki wydzielone 103 IV.5.6.3. Chronologia okresu postgrodowego 104V. Badania na osadzie przygrodowej 105 V.1. Badania geofizyczne 105 V.2. Badania wykopaliskowe 106 V.2.1. Wykop VI 106 V.2.1.1. Obiekt VI/1 106 V.2.1.2. Materiały ruchome z obiektu VI/1 106 Zabytki wydzielone 106 Ceramika 108 Kości zwierzęce 108 V.2.1.3. Funkcja i chronologia obiektu VI/1 109 V.2.1.4. Obiekt VI/2 109 V.2.1.5. Materiały ruchome z obiektu VI/2 109 Ceramika 109 Kości zwierzęce 109 V.2.1.6. Funkcja i chronologia obiektu VI/2 110 V.2.2. Wykop VII 110 V.2.2.1. Obiekt VII/1 111 V.2.2.2. Materiały ruchome z obiektu VII/1 111 Ceramika 111 Kości zwierzęce 111 V.2.2.3. Obiekt VII/2 111 V.2.2.4 Materiały ruchome z obiektu VII/2 111 Zabytki wydzielone 111 Ceramika 111 Kości zwierzęce 111 V.2.2.5. Funkcja i chronologia obiektów VII/1 i VII/2 112 V.2.3. Wykop VIII 113 V.2.3.1. Obiekt VIII/2 114 V.2.3.2. Materiały ruchome z obiektu VIII/2 114 Ceramika 114 Kości zwierzęce 114 V.2.3.3. Funkcja i chronologia obiektu VIII/2 114 V.2.3.4. Obiekt VIII/5 114 V.2.3.5. Materiały ruchome z obiektu VIII/5 116 Zabytki wydzielone 116 Ceramika 116 Kości zwierzęce 116 V.2.3.6. Funkcja i chronologia obiektu VIII/5 116 V.2.3.7. Obiekt VIII/6 117 V.2.3.8. Materiały ruchome z obiektu VIII/6 117 Ceramika 117 Kości zwierzęce 117 V.2.3.9. Funkcja i chronologia obiektu VIII/6 117 V.2.3.10. Obiekt VIII/7 117 V.3. Badania przy użyciu wykrywacza metali 118 V.3.1. Zabytki wydzielone odkryte podczas badań wykrywaczem metali 118 V.4. Znaleziska o nieznanym pochodzeniu 122 V.4.1. Srebrne skarby 122 V.5. Podsumowanie wyników badań na osadzie przygrodowej 122VI. Ceramika z grodziska i osady przygrodowej w Nasielsku 125 VI.1. Metody badawcze 125 VI.1.1. Stan zachowania 125 VI.1.2. Surowiec 126 VI.1.3. Barwa 127 VI.1.4. Technika budowy naczyń 129 VI.1.5. Morfologia 130 VI.1.6. Ornament 132 VI.2. Ceramika z grodu 133 VI.2.1. Ceramika z fazy przedgrodowej (faza 0) 133 VI.2.2. Ceramika z fazy 1 136 VI.2.3. Ceramika z fazy 2 138 VI.2.4. Ceramika z fazy 3 144 VI.2.5. Ceramika z fazy 4 148 VI.3. Ceramika z osady przygrodowej 153 VI.3.1. Ceramika z obiektu VI/1 153 VI.3.2. Ceramika z obiektu VI/2 154 VI.3.3. Ceramika z obiektu VII/1 156 VI.3.4. Ceramika z obiektu VII/2 158 VI.3.5. Ceramika z obiektu VIII/2 161 VI.3.6. Ceramika z obiektu VIII/5 162 VI.3.7. Ceramika z obiektu VIII/6 164 VI.3.8. Ceramika z obiektu VIII/7 164 VI.3.9. Naczynie znalezione luźno w wykopie VIII 165VII. Nasielsk i jego okręg grodowy na tle organizacji grodowo-terytorialnej we wczesnym średniowieczu 167 VII.1. Grody sąsiadujące z Nasielskiem 167 VII.2. Osieki 173 VII.3. Opole: najstarszy element nasielskiej organizacji grodowo-terytorialnej? 174 VII.4. Nasielski okręg grodowy 179 VII.4.1. Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelaniami zakroczymską i płońską 181 VII.4.2. Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelanią ciechanowską 183 VII.4.3. Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelanią pułtuską 186 VII.4.4. Granica kasztelanii nasielskiej z kasztelanią serocką 189 VII.5. Chronologia, obszar i struktura osadnictwa nasielskiego okręgu grodowego 192 VII.5.1. Osady znane ze źródeł pisanych. 193 VII.5.2. Osady o nazwach patronimicznych 194 VII.5.3. Zagadnienie nazwy Mazewo 195 VII.5.4. Osady służebne 195 VII.5.5. Cmentarzyska 196 VII.6. Osadnictwo nasielskiego okręgu grodowego na podstawie badań AZP 198 VII.6.1. Kryteria podziału chronologicznego wczesnośredniowiecznych stanowisk z badań AZP 198 VII.6.2. Osadnictwo ze starszych faz wczesnego średniowiecza (VII – IX w.) 200 VII.6.3. Osadnictwo z młodszych faz wczesnego średniowiecza (X – XIII w.) 202 VII.6.4. Wyniki badań AZP a najstarsze podziały terytorialne okolic Nasielska 207 VII.7. Nasielski okręg grodowy w perspektywie demograficznej 209 VII.8. Sieć drożna wokół Nasielska we wczesnym średniowieczu 212VIII. Podsumowanie 223 Tablice 226Tabele 248 AneksUrszula Iwaszczuk Kości zwierzęce z wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Nasielsku 271 Summary 297List of figures 307List of tables 313List of plates 315Appendix: Animal bones from the early medieval settlement complex at Nasielsk 317List of figures to Appendix 318List of tables to Appendix 319Bibliografia 321Indeks osób 337Indeks nazw geograficznych i etnicznych 343