OJCZYZNA Wanda Wasilewska

Witam na mojej aukcji, dziś mam do zaoferowania książkę:

"OJCZYZNA"

Wanda Wasilewska

kategoria: literatura piękna, proza polska, XX-lecie międzywojenne

wydawnictwo: Książka i Wiedza

wydanie: VII.

ISBN: -

stron: 268.

stan książki: zły / dostateczny (książka ma pożółkłe kartki i przebarwienia, ma także kilka podkreśleń w tekście wykonanych ołówkiem, kilka pierwszych stron się ledwie trzyma ponieważ książka była klejona i klej zaczyna puszczać, podczas lektury może się  rozlecieć).

Powieść Wandy Wasilewskiej z 1935. Była jednym z prekursorskich dzieł realizmu socjalistycznego w Polsce.

Autorka opisuje losy folwarcznej rodziny Krzysiaków - Magdy i Jaśka, a także ich dzieci - Zośki i Pawła. Akcja rozgrywa się w nieokreślonej wsi zaboru rosyjskiego, mniej więcej od początku XX wieku, do czasów współczesnych powstaniu powieści. Autorka prezentuje przede wszystkim losy mieszkańców czworaków (fornali), w kontekście skrajnej nędzy, w jakiej egzystowała ta grupa społeczna, niezależnie od warunków geopolitycznych, w jakich się znalazła. Permanentny głód, wysoka umieralność noworodków i dzieci, urągające godności ludzkiej warunki mieszkaniowe, 18-godzinny dzień pracy oraz brutalne traktowanie przez nadzorców i karbowych nie zmieniają się wraz z nadejściem niepodległości w 1918. Wielu fornali i chłopów, skuszonych obietnicą wolnej Polski, w której podstawową wartością będą równość i poszanowanie człowieka, ginie w walkach I wojny światowej - za chłopską Ojczyznę. Po nadejściu niepodległości okazuje się jednak, że sytuacja czworacznych nie ulega żadnej poprawie, a obciążenia, ucisk i nędza nawet się nasilają. Wymowna jest scena, w której dziedziczka odmawia konia do szpitala dla fornala, który nadział się na widły w trakcie szczytu prac polowych. Konie potrzebne były do zwózki plonów, zatem poszkodowany sam dotarł do miasteczka i zmarł na stole operacyjnym.

Istotnym elementem powieści jest stała klasowa opozycja między czworakami i dworem - walki, strajki, czy procesy sądowe o należne wypłaty i ordynacje. Pomiędzy tym funkcjonuje wieś z wolnymi chłopami (skłaniającymi się często ku fornalom) i kościół, trzymający zawsze z dworem. Przejmująco ukazana jest sytuacja dzieci folwarcznych - umierających przy narodzinach, z chorób, bitych przez karbowych lub wyrzucanych z domu wraz z rodzinami za np. kradzież niewielkich ilości zboża w okresie głodu. Sytuacja kobiet opisana jest również jako tragiczna - oprócz pracy ponad siły świadczyć muszą usługi seksualne dla lokalnego pana (pokłosiem jednej z takich nocy są narodziny córki Krzysiakowej - Zośki). Dwór i kościół ukazane są jako instytucje całkowicie pozbawione ludzkiego oblicza, służące wyłączenie własnemu interesowi, kosztem nędzy szerokich mas społecznych.

Wanda Wasilewska (ur. 21 stycznia 1905 w Krakowie, zm. 29 lipca 1964 w Kijowie) – polska i radziecka działaczka socjalistyczna i komunistyczna, pisarka i polityczka. Założycielka i przewodnicząca Związku Patriotów Polskich w Związku Radzieckim od czerwca 1943, współzałożycielka Ludowego Wojska Polskiego które walczyło na froncie wschodnim II wojny światowej, od lipca 1944 wiceprzewodnicząca Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Pułkownik Głównego Zarządu Politycznego Armii Czerwonej i uczestniczka „wielkiej wojny ojczyźnianej”, członkini prezydium Centralnego Biura Komunistów Polski przy Komitecie Centralnym WKP (b) (1944), przez sześć kadencji deputowana do Rady Najwyższej ZSRR, zastępca sekretarza Zarządu Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w 1949. W czasie II wojny światowej Wasilewska była główną doradczynią Józefa Stalina w sprawach polskich.

Była córką działacza niepodległościowego z Polskiej Partii Socjalistycznej Leona Wasilewskiego, bliskiego współpracownika Józefa Piłsudskiego i pierwszego ministra spraw zagranicznych odrodzonej Polski. Wbrew rozpowszechnionym plotkom nie była chrześnicą Józefa Piłsudskiego. Wasilewska i jej ojciec kultywowali bliski związek, chociaż ich poglądy polityczne były po części odmienne (żeby unikać nieporozumień nie dyskutowali ich między sobą). Według relacji córki Leon Wasilewski nienawidził Rosji. Od 1923 studiowała polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie kilka lat później obroniła doktorat.

W czasie studiów w Krakowie działaczka Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej i Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. Jako studentka śladem ojca wstąpiła już w 1923 do PPS. W młodości pracowała jako dziennikarka i nauczycielka. Od wiosny 1932 zaangażowana w działalność radykalnej frakcji młodzieżowej, dążącej do konfrontacji z sanacją i wspólnej akcji z komunistami. Po przeprowadzce do Warszawy w 1934 zatrudniona w Dziale Wydawniczym Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP); pracę utraciła po aferze spowodowanej wydaniem Płomyka z marca 1936 w którym Wasilewska promowała radzieckie metody wychowania dzieci. Zaatakował ją wówczas w Sejmie premier Felicjan Sławoj Składkowski a ten numer pisemka został skonfiskowany. Współpracowała z wieloma wydawnictwami lewicowymi, m.in. Naprzodem, Robotnikiem, Dziennikiem Popularnym, Obliczem Dnia. W kilku przypadkach ambasada ZSRR wypłacała Wasilewskiej honoraria za jej książki wydawane w Związku Radzieckim. Należała do Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom. W PPS, jako członek Rady Naczelnej w latach 1934–1937, była zwolenniczką koncepcji jednolitofrontowych i walczyła z „odchyleniem prawicowo-oportunistycznym”. Poza PPS działała w Lidze Obrony Praw Człowieka i Obywatela (wraz z Teodorem Duraczem i Wacławem Barcikowskim). Była przez pewien czas drugim wiceprzewodniczącym tej organizacji. W maju 1936 była jednym z organizatorów Kongresu Kultury we Lwowie, który przekształcił się w antysanacyjną demonstrację, a Wasilewską utwierdził w przekonaniu, że miejsce pisarza jest wśród walczącego o wyzwolenie proletariatu. Ze względu na koneksje ojca, władze sanacyjne nie uwięziły Wasilewskiej. Leon Wasilewski często używał swoich znajomości wstawiając się za córką, np. gdy w 1936 prosiła MSW o zgodę na wyjazd do ZSRR. Stopniowa radykalizacja poglądów Wasilewskiej doprowadziła w połowie lat 30. do jej bliskich związków z komunistami. W przyszłości będzie ona jednak nawiązywała do swoich korzeni wśród polskich socjalistów, nazywając siebie pepeesówką i podkreślając wychowanie otrzymane od rodziców – lewicowych i patriotycznych aktywistów.

Po śmierci pierwszego męża Romana Szymańskiego poznała w jesieni 1931 działacza PPS Mariana Bogatkę, z którym współpracowała w czasie strajku murarzy w Krakowie w 1933 i którego z czasem poślubiła. Bogatko został w maju 1940 zamordowany przez NKWD. Według Nikity Chruszczowa, NKWD tłumaczyło mu że Bogatkę zabili omyłkowo; on tę informację przekazał Wasilewskiej a ona wyjaśnienia zaakceptowała.

W późnych latach 30. przywódcy Komunistycznej Partii Polski (KPP) zostali fizycznie wyeliminowani w ramach stalinowskich czystek, a sama partia zlikwidowana przez Międzynarodówkę Komunistyczną. Wasilewska nigdy nie odniosła się jednoznacznie do losu działaczy, wśród których musiało być wielu jej znajomych czy współpracowników. Pisała potem niejasno, że w sytuacji rozprzestrzeniania się faszyzmu i izolacji Związku Radzieckiego pewne posunięcia były konieczne.

Według późniejszej relacji Wasilewskiej, w przeddzień wybuchu wojny wspierała ona Związek Radziecki jako jedyną siłę zdolną, w jej przekonaniu, do powstrzymania faszyzmu. Uważała, że Pakt Ribbentrop-Mołotow był niezbędny dla odroczenia konfrontacji ZSRR z III Rzeszą.

We wrześniu 1939 wraz ze Stanisławem Dubois i innymi działaczami lewicy przedostała się do Kowla, który po agresji ZSRR na Polskę był okupowany przez Armię Czerwoną. Wasilewska skomentowała to po latach: uciekałam w stronę Związku Radzieckiego, a Związek Radziecki przyszedł do mnie...

Wezwana przez Stalina przyjęła obywatelstwo radzieckie i zamieszkała we Lwowie. Już we wrześniu 1939 została oficjalnie członkiem Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). W 1940 z okupowanej Warszawy sprowadziła na skutek radziecko-niemieckiej współpracy (wymieniono po kilka osób na ówczesnej granicy) m.in. swoją córkę Ewę Szymańską (matka Wandy nie zgodziła się na wyjazd). We Lwowie objęła faktyczne kierownictwo nad grupą polskich i ukraińskich komunistów. Zabiegała o zachowanie języka polskiego jako wykładowego na lwowskich uczelniach. Zorganizowała pismo Czerwony Sztandar, zamieszczając tam swoje artykuły. 17 września 1940, w rocznicę radzieckiej inwazji, wstąpiła do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy.

Miała osobisty dostęp do Stalina, który jej dał swój prywatny numer telefonu. Ich pierwszy bezpośredni kontakt w styczniu 1940 przerodził się w trwałą poufałość. 28 czerwca 1940, kilka tygodni po zbrodni katyńskiej, Stalin przyjął Wasilewską na Kremlu. Wydarzenie to zainicjowało reorientację radzieckiej polityki względem Polaków (z niepokojem odnotowaną przez ambasadę niemiecką w Moskwie) jak i okres dominacji Wasilewskiej w sferze polityki polskiej w Związku Radzieckim, który będzie trwał do późnych etapów wojny.

Uczestniczyła aktywnie w kampanii do wyborów z października 1939 do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi, które zatwierdziły następnie aneksję wschodnich terenów II Rzeczypospolitej przez ZSRR. Pozytywnie zareagowała na propozycję aby wystartowała 24 marca 1940 w wyborach na członka Rady Najwyższej ZSRR z okręgu Lwów. We Lwowie została w 1940 kierownikiem literackim Teatru Polskiego, na miejsce aresztowanego przez NKWD Władysława Broniewskiego. W tym samym roku zaangażowała się w obchody 85. rocznicy śmierci Adama Mickiewicza. Była współautorką scenariusza wyprodukowanego w 1940 filmu radzieckiego pt. „Wiatr ze Wschodu” uzasadniającego inwazję ZSRR na Polskę. W marcu 1941 została mianowana redaktorem naczelnym wydawanego we Lwowie miesięcznika literacko-społecznego Nowe Widnokręgi, organu Związku Pisarzy ZSRR, wznowionego w maju 1942 przez Wasilewską i Alfreda Lampe, później organu Związku Patriotów Polskich (ZPP). W 1941 uzyskała od Stalina możliwość wstępowania byłych członków KPP do radzieckiej partii komunistycznej WKP(b), z zaliczeniem stażu przedwojennego w KPP.

Po Ataku Niemiec na ZSRR, a przed zajęciem Lwowa przez Wehrmacht 30 czerwca 1941, ewakuowana do Moskwy, gdzie kontynuowała od lipca 1941 wydawanie pisma. Zgłosiwszy się do Armii Czerwonej została pułkownikiem i korespondentem wojennym. „Pamiętam Wasilewską w czasie wielkiej wojny ojczyźnianej. W ciężkich butach, w oficerskiej bluzie, przeszła liczne frontowe szlaki i wszędzie oczekiwano ją z niecierpliwością, jako jednego z najżarliwszych agitatorów tej świętej wojny” – wspominał Leonid Nowiczenko. Redagowała też wtedy pisemko dla partyzantów i broszury propagandowe. Członkini Wszechsłowiańskiego Komitetu Antyfaszystowskiego, utworzonego w sierpniu 1941 i kierowanego przez generała por. Aleksandra Gundurowa.

Wykorzystując pogarszające się po wymarszu armii Andersa stosunki między Związkiem Radzieckim a rządem polskim w Londynie, w styczniu 1943 Wasilewska i Lampe skierowali list do Stalina w którym zwracali się z propozycją utworzenia „centralnego ośrodka do spraw polskich”. Po rozmowach ze Stalinem i Wiaczesławem Mołotowem w lutym 1943 zapadła decyzja o wydawaniu pisma dla Polaków w ZSRR Wolna Polska oraz o powołaniu organizacji – Związek Patriotów Polskich. Wsparcie rządu radzieckiego dla powstającego związku wzrosło po zawieszeniu w kwietniu współpracy ZSRR z polskim rządem, co było związane z ujawnieniem mordu katyńskiego. Oficjalnie proklamowany w czerwcu 1943 z Wasilewską na czele, ZPP był masową organizacją (ok. 100 000 członków) zajmującą się m.in. opieką socjalną wśród społeczności polskich w ZSRR – Wasilewska mogła w nim realizować swoją pasję społecznika. Była ona bardzo aktywna w organizowaniu pomocy materialnej dla Polaków rozsianych po Związku Radzieckim oraz szkół dla polskich dzieci. Wg. Agnieszki Mrozik głównym celem ZPP było wprowadzenie socjalizmu w Polsce; organizacja ta położyła podwaliny pod ustanowienie powojennego rządu, w którym to przedsięwzięciu Wasilewska była „wielką pełnomocniczką Stalina”. ZPP (który wg Antoniego Czubińskiego był, w porównaniu z późniejszym CBKP, instytucją „politycznie i ideologicznie bezbarwną”) wystąpił z wnioskiem o utworzenie w Związku Radzieckim nowej armii polskiej; w rezultacie Wasilewska organizowała 1 Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki oraz 1 Armię Polską w ZSRR. Z jej inicjatywy powołano tam polskiego kapelana. Pisała, że sama nalegała na jak najszybsze włączenie dywizji do działań frontowych. Jednak po dużych stratach poniesionych przez Polaków w Bitwie pod Lenino, zatrwożona Wasilewska spowodowała czasowe wycofanie żołnierzy z frontu celem wzmocnienia jednostki i dalszego szkolenia. Utworzenie Ludowego Wojska Polskiego Wasilewska uważała później za swoje największe osiągnięcie. Miała swój udział w uwolnieniu z łagrów wielu zesłanych tam Polaków, m.in. Andrzeja Witosa. Od lutego 1944 członkini tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski (CBKP) przy KC WKP(b), organizacyjnego trzonu polskich komunistów w ZSRR. 21 lipca 1944 mianowano ją wiceprzewodniczącą Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN), gdzie oficjalnie reprezentowała Polską Partię Robotniczą (PPR). W jesieni Wasilewska zrezygnowała z dalszej działalności w PKW.

Uważała od czasów przedwojennych, że Lwów jest ukraiński. Ksaweremu Pruszyńskiemu przedstawiała już w 1942 koncepcję „Polski Krzywoustego”, od Odry do Bugu. Geograficzna wizja powojennej Polski, pozbawionej Kresów Wschodnich a rekompensowanej tzw. Ziemiami Odzyskanymi na zachodzie, kształtowała się w dyskusjach Wasilewskiej ze Stalinem. Rosyjscy komuniści domagali się wówczas redukcji potencjalnie nieprzyjaznego przyszłego państwa polskiego do ziem zamieszkałych w większości przez ludność etnicznie polską. Jeszcze w lipcu 1944 Wasilewska dodatkowo uzyskała od Stalina zgodę na przeniesienie zachodniej granicy na południowym odcinku z Nysy Kłodzkiej na Nysę Łużycką. Spowodowało to potem problemy na konferencji poczdamskiej, ponieważ Anglicy chcieli zachować tę część Dolnego Śląska dla przyszłego państwa niemieckiego.

Podczas spotkania z polskimi historykami w 1964 Wasilewska powiedziała, że nie ubiegała się w czasie wojny o rolę przywódcy ale korzystała z możliwości jakie się nadarzyły. Inni polscy działacze takich możliwości nie mieli i zmuszeni byli do załatwiania spraw przez nią; dla niektórych musiało to nie być łatwe.

W kwestii ewentualnego kontynuowania kariery politycznej w powojennej Polsce Wasilewska mogła być w jakimś stopniu „wypchnięta” lub zniechęcona, jako jedyna wśród ścisłego kierownictwa kobieta czy jako osoba wizerunkowo zbyt blisko związana ze Stalinem.

Po 1945 z różnych względów nie zdecydowała się wrócić do Polski. Wraz z trzecim mężem Ołeksandrem Kornijczukiem zamieszkała w Kijowie (przy ulicach: Obserwatornej, Artioma i Liebknechta). Przez sześć kadencji była deputowaną do Rady Najwyższej ZSRR. Po wojnie działała w ruchach pokojowych, z racji czego często wyjeżdżała za granicę. Podróżowała m.in. do Francji, Austrii, Niemiec, Rumunii, Kuby, Kambodży, Meksyku i Chin. Była sygnatariuszką apelu sztokholmskiego w 1950. 22 listopada 1950 na II Kongresie Obrońców Pokoju w Warszawie została wybrana w skład Światowej Rady Pokoju. Prowadziła działalność literacką, propagandową i dyplomatyczną, niestrudzenie krytykowała kapitalizm i faszyzm. Była być może w pewnej mierze zaślepiona zjawiskiem radzieckiego komunizmu, który z jej punktu widzenia musiał się wydawać „końcem historii”.

Wielokrotnie bywała w Warszawie, gdzie wraz z mężem mieli wielu znajomych i gdzie miała swój pokój w willi Janiny Broniewskiej, bliskiej przyjaciółki od czasów wspólnej pracy w ZNP. Jej wizyty, podczas których konsultowali się z nią w sprawach politycznych Bolesław Bierut i Jakub Berman, miały charakter oficjalny. W grudniu 1948, na kongresie zjednoczeniowym PPR i PPS, była gościem honorowym. Przyjazdy do Polski stały się rzadsze i bardziej prywatne po polskim październiku, jako że Wasilewska związana była z frakcją stalinowską, a przy tym, według Andrzeja Werblana, Władysław Gomułka i Wasilewska byli politycznie niekompatybilni.

Grób Wandy Wasilewskiej na Cmentarzu Bajkowym w Kijowie

Zmarła nagle 29 lipca 1964 w Kijowie, prawdopodobnie na zawał serca, parę dni po pogrzebie Maksyma Rylskiego, w którym brała udział. Pochowano ją na kijowskim Cmentarzu Bajkowym. Ze strony polskiej w pogrzebie uczestniczyli Wincenty Kraśko, Jerzy Putrament oraz ambasador Edmund Pszczółkowski. Na koszt rządu Związku Radzieckiego wystawiono pisarce marmurowy nagrobek z polskim napisem, który można oglądać do dziś. Wyraziła życzenie, aby mąż nie spoczął w tym samym grobie i tak też się stało.

Twórczość

Wasilewskiej twórczość była zaangażowana społecznie i politycznie i zawierała propagowanie lewicowej rewolucji. Pisarka była prekursorką realizmu socjalistycznego w literaturze polskiej. Mimo iż jej twórczość nie jest dziś oceniana wysoko, ma na swoim koncie liczne powieści, a także trochę wierszy (które pisywała w młodości „do szuflady”). Wśród jej książek są "Oblicze dnia" (1934), "Ojczyzna" (1935), "Ziemia w jarzmie" (1938), "Pieśń nad Wodami" (trylogia, 1940, 1950, 1952), "Tęcza" (1943). "Tęcza", nagrodzona przez Stalina i sfilmowana w 1944, przedstawia kobiety jako aktywne uczestniczki wydarzeń historycznych, ofiary gwałtów wojny ale i dzielne bohaterki walki z niemieckim najeźdźcą. W "Po prostu miłość" (1944) i "Gdy światło zapłonie" (1946) pisarka przekazuje idee i wizje wyłaniającego się porządku powojennego, kiedy wreszcie znajduje się miejsce na miłość i rodzinne szczęście. Wydawała też powieści dla młodzieży: "Królewski syn" (1933), "Kryształowa kula Krzysztofa Kolumba" (1934), "Szlakiem przygód" (1935), "Legenda o Janie z Kolna" (1936), "Wierzby i bruk" (1936), "Pokój na poddaszu" (1954 – w okresie PRL lektura w 5 klasie szkoły podstawowej) oraz książeczkę dla dzieci "W pierwotnej puszczy" (1946, utrzymana w duchu marksistowskim, alternatywna wobec biblijnej fabularyzowanej historii socjogenezy). Publikowała liczne opowiadania dla dzieci w czasopismach "Płomyk" i "Polska Zjednoczona". Artykuły, przemówienia i listy Wasilewskiej z okresu wojny zostały zebrane w tomach "Płomień i próchno" (wydany przez ZPP w Moskwie w 1945) oraz "O wolną i demokratyczną" (Wojskowy Instytut Historyczny, Warszawa, 1985). Jej twórczość tłumaczyły na język rosyjski Helena Usijewicz i Ewa Szymańska (córka), na ukraiński zaś Maria Pryhara. Sześć tomów prac zebranych Wasilewskiej zostało wydane w Moskwie w 1955[.

ZA3