ИЛИ ИЛИ Ангелы и Демоны 4/2007 (46)

Pozycja po zwrocie, możliwe uszkodzenia: okładka porysowana, rogi zagięte, strony przybrudzone na grzbiecie.

duchy, święci, kult przodków

Spis treści

Jungowskie inspiracje

Zenon Waldemar Dudek – Fantazja twórcza i symbolizowanie doświadczenia

Encyklopedia jungowska: Kompleks (opr. ks. Kazimierz Pajor)

Od psychologii do autopsychoterapii

Dobrosława Grzybkowska-Lewicka – Tradycyjne i współczesne opowieści o „dotknięciu przez anioła” a koncepcja anioła psychologicznego

Archetypy w Kulturze

Tomasz Olchanowski – Piekło w wymiarze egzystencjalnym i kulturowym

Magdalena Gajewska – Semantyka Pola Pamięci i jej znaczenie dla kultu zmarłych

Nasze tożsamości

Anna Kotłowska – Święta ateistka – Edyta Stein

Dialog kultur

Jacek Sieradzan – Bogowie, aniołowie i demony: rozważania transreligijne

Rafał Qr – Rzecz o Archaniele Gabrielu

Ewa Machut-Mendecka – Karawany dżinnów i czarowników

Z poetyki archetypów

Ireneusz Kaczmarczyk – Poezje

Artur Svetomir Rumpel – Bogowie i duchy w mitologii germańskiej i w Silmarillionie. Próba analizy porównawczej

Na granicy epok

Robert Karwat – Sen biedronki (bajka)

Marta Cywińska-Dziekońska – Z dziejów prywatnego lęku

Forum psychologii kultury

Recenzje: Andrzej Stępnik – Gordyjski węzeł pamięci (Z. Rosińska, red., Pamięć w filozofii XX wieku)

Tomasz Kalbarczyk (Paweł St. Czarnecki, Etyka)

Sprawozdania: Marta Cywińska-Dziekońska – Pięć kartek z kalendarza: Salon Książki w Paryżu 14–19 marca 2008

„Redakcja pisma konsekwentnie proponuje jako główną oś kolejnych numerów pisma swoisty wgląd w treść dzisiejszej kultury przez pryzmat zjawisk i pojęć, których próżno szukać na jej powierzchni. Zgodnie z ideą periodyku, a zatem z jego psychologiczno-kulturoznawczym profilem, są to zawsze pojęcia wiążące się ideą archetypu Junga, opracowywaną z różnych perspektyw.

Tym razem stały się nimi figury anioła i demona. Autorom poszczególnych tekstów nie chodzi jednak o takie ich ujęcie, jakie dominuje w mediach (a więc poprzez pryzmat sensacji oraz indywidualnych i zbiorowych idiosynkrazji), ale głębszy namysł na trwałością określonych wyobrażeń kulturowych, które kształtują dzisiejszą wyobraźnię ludzką, choć zdają się już należeć do minionych faz, typowych dla rozwiniętej myśli religijnej.

Numer pisma jest ciekawy i inspiruje do własnych przemyśleń oraz skonfrontowania kultury ponowoczesnej pod kątem istnienia w niej bardziej archaicznych pokładów mitologicznych”.

prof. dr hab. Wojciech Burszta

Bogowie, aniołowie i demony: rozważania transreligijne

Jacek Sieradzan

Źli bogowie i dobre demony

Na trudności związane z rozróżnieniem bogów, duchów i demonów w religiach plemiennych zwrócił uwagę klasyk socjologii Émil Durkheim (1990, s. 37). Współcześnie badacze sceptycznie podchodzą do rozważań na temat wierzeń ludzi z epoki przedpiśmiennej, uznając je za czcze spekulacje. Nie wiadomo, kiedy pojawiła się wiara w bogów i demony. Z drugiej strony wydaje się, że idea aniołów wywodzi się w Persji.

W ustnej tradycji plemiennej jednym bogom przypisuje się odpowiedzialność za szczęście, jakie spotyka ludzi, innych obarcza się winą za cierpienie; za to ostatnie wina spada też na demony oraz ludzkie czary. George Peter Murdock po przebadaniu literatury dotyczącej 139 społeczności światowych, zarówno przeszłych jak i współczesnych, doszedł do wniosku, że tubylcy znacznie częściej doszukują się nadnaturalnych niż naturalnych przyczyn chorób. Najbardziej rozpowszechnione są: „animistyczne teorie agresji duchów, magiczne teorie czarostwa i mistyczne teorie zemsty za złamanie tabu. Równie znaczące, choć znacznie mniej rozpowszechnione, są wierzenia przypisujące chorobę zgubnemu wpływowi czarownic” (Murdock, 1980, s. 26).

Sytuacja uległa częściowej zmianie wraz z wprowadzeniem pisma przed około 5300 laty. Z zachowanych przekazów wynika, że ich autorzy z reguły przyjmowali jedną z trzech strategii:

1) Tradycja ludowa (zachowująca myśl archaiczną) przechowała lub zmodyfikowała wersję teorii tubylczych, wedle której za wszelkimi problemami człowieka stoją bogowie, duchy lub demony.

2) W pierwotnej, indoeuropejskiej i żydowskiej refleksji teologiczno-filozoficznej (w Indii autorzy Upaniszad, w Grecji Heraklit, w Palestynie autorzy biblijni, na czele z Izajaszem) głosili ideę jednego, ambiwalentnego i niezróżnicowanego absolutu (odpowiednio: brahmana, boga czy Boga), który zawiera w sobie wszelkie sprzeczności i w związku z tym odpowiada zarówno za szczęście, jak i cierpienie człowieka. Identyczny pogląd głosił w późnej tradycji islamskiej mistyk Attar. Zarówno w tradycji żydowskiej, jak i hinduskiej demony są traktowane jako przejawy gniewu Boga: Jahwe i Brahmy. Wszyscy ci autorzy mogliby się podpisać pod zdaniami Heraklita z Efezu: „Dla boga wszystko jest dobre, piękne i sprawiedliwe; natomiast ludzie przypuszczają, że pewne rzeczy są niesłuszne, a inne słuszne”. Z perspektywy bóstwa „I dobro, i zło są tym samym” (s. 185).

3) W dojrzałej refleksji w Bogu monteistycznym lub henoteistycznym widzi się źródło szczęścia, zaś źródeł cierpienia poszukuje się w demonach (diabłach, Szatanie) bądź egoistycznej naturze ludzkiej. Stało się tak w wyniku podziału pierwotnego, niezróżnicowanego Jahwe na dobrego Boga i złego Demona; tego ostatniego (Szatana, Mastemę, Beliala, Satanaela, Asmodeusza1 itp.) obarczono odtąd odpowiedzialnością za zło. Dopiero w Księgach Kronik (np. w 1 Krn 21, 1–27), które powstały w III wieku p.n.e., Szatan uniezależnił się od Jahwe i zaczął pracować na własny rachunek. Zyskał własny piekielny dwór z diabłami i zaczął prowadzić z Bogiem otwartą wojnę o ludzkie dusze. Równocześnie z tym oddzieleniem Szatana od Jahwe wprowadzono do głównego nurtu judaizmu demonologię. Wraz z angelologią na dobre zakorzeniła się ona w literaturze żydowskiej w wiek później.

Bogowie – jak nieuczciwi twórcy prawa w nowożytnych demokracjach – nagminnie przekraczają i łamią normy, które ustanowili dla ludzi. Za Alfem Hiltebeitelem (1989, s. 1) można ich nazwać „bóstwami kryminalnymi”. Dotyczy to w równej mierze bogów greckich i hinduskich, co żydowskiego Jahwe2. W sytuacji, w której tradycja przypisuje temu czy innemu bogu masowe zbrodnie, granica między bogiem kojarzonym z tym, co pozytywne, a demonem wiązanym z tym, co negatywne – ulega zatarciu.

Najważniejsi bogowie panteonów religii starogreckiej i hinduskiej mają demoniczne aspekty. Dlatego niezwykle trudno jest odróżnić bogów od demonów (daimonów). Ten sam bóg grecki, np. Dzeus, Demeter, Apollo i Artemida, ma łagodny i gniewny aspekt. Niektóre źródła indyjskie podają identyczne atrybuty boga Wisznu, uznawanego za opiekuna ludzi, oraz Śiwy, uchodzącego za niszczyciela i „szaleńca”. W religii hinduskiej w niektórych ujęciach „Duch Zła okazuje się stymulatorem Dobra, a demony uchodzą za nocny aspekt bogów” (Eliade, 1994, s. 128). Trudno odróżnić bogów od demonów, ponieważ zarówno bogowie, jak i demony są amoralni i przypisuje się im posiadanie tych samych mocy. Różnica między nimi polega – zdaniem Wendy Doniger O’Flaherty (1978, s. 270) – głównie na tym, że bogowie działają przede wszystkim w dzień, a demony głównie nocą.

W XIX wieku grupa francuskich i polskich modernistów, którzy winą za problemy polityczne i egzystencjalne obarczali powiązany ze strukturami władzy Kościół katolicki, uznała Szatana za ponadludzkiego wspomożyciela i obrońcę ich interesów. Temu należy przypisać słynną Litanię do Szatana Charles’a Baudelaire’a (1990, s. 319–321) z jej refrenem: „O Szatanie, mej nędzy długiej się ulituj!”. Chrześcijańscy konserwatyści ubolewali, że w dobie industrializacji i pozytywistycznego materializmu Szatan zajął miejsce Boga, którego śmierć ogłosił Nietzsche (1910–1911, s. 287, § 343). Argument ten traci moc w świetle powyższych uwag o pierwotnym niezróżnicowaniu sacrum.

O Autorach

Bohajedyn Tomasz – rysownik i grafik, absolwent Wydziału Historii na UJ w Krakowie. Redaktor w Krakowskim Oddziale Wydawnictwa Ossolineum. Autor rysunków i grafik, a także krótkich impresji literackich. Publikował w kilkunastu pismach kulturalno-naukowych, m.in.: „Akancie”, „Aspektach Filozoficzno-Prozatorskich”, „Kresach”, „Kartkach”, „Lewą Nogą”, „Poezji Dzisiaj” i „Ricie Baum”.

Cywińska-Dziekońska Marta – dr, romanistka, autorka kilku zbiorów poezji i prozy, wystaw-rekwizytorni oraz performances inspirowanych kulturą celtycką; tłumaczka literatury francuskojęzycznej, felietonistka, krytyk literacki. Pisze i publikuje przede wszystkim w języku francuskim. Autorka książek: Skrzydła nad Transylwanią (2005), Bulimia emocjonalna (2006), Manufaktura snów (2007); w przygotowaniu Noce z jednorożcem. Adiunkt na Wydziale Nauk Humanistycznych SGGW w Warszawie.

Dudek Zenon Waldemar – specjalista psychiatra, zajmuje się psychoterapią indywidualną, psychologią osobowości i psychologią kultury; autor artykułów, opracowań i książek z zakresu psychologii głębi, szczególnie jungowskiej, oraz psychoterapii – m.in. Psychologia integralna Junga (1995; 2006), Jungowska psychologia marzeń sennych (1997; 2007), Podstawy psychologii Junga (2002). Współautor książki Psychologia kultury. Doświadczenia graniczne i transkulturowe (2005/2008). Współredaktor zbioru tekstów pt. Spotkania z Jungiem (2007). Redaktor naczelny i wydawca „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury”.

Figielski Krzysztof – studiował na Wydziale grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie; dyplom w 1982 roku w pracowniach plakatu prof. M. Urbańca i malarstwa prof. T. Pągowskiej. Zajmuje się rysunkiem, ilustracją, grafiką wydawniczą. Wystawia w kraju i za granicą. Publikuje prace w pismach literackich i artystycznych.

Gajewska Magdalena – absolwentka filozofii i socjologii Uniwersytetu Gdańskiego. Była stypendystka Rządu Francuskiego, obecnie jest zatrudniona jako asystentka w Zakładzie Filozofii Kultury, Instytutu Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Gdańskiego. Przygotowuje rozprawę doktorską dotyczącą zjawiska kremacji ciała ludzkiego po śmierci. Głównym przedmiotem jej badań jest problem rytualizacji nowej formy pochówku i wpływu, jaki ona wywiera na funeralne przestrzenie życia społecznego.

Grzybkowska-Lewicka Dobrosława – doktor literaturoznawstwa o specjalności literatura i kultura współczesna, historyk sztuki. Swoje badania koncentruje wokół szeroko pojętej fantastyki i folkloru. Pracownik Państwowego Pomaturalnego Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy we Wrocławiu, współpracownik Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.

Kaczmarczyk Ireneusz – dr n. hum., socjolog, wykładowca akademicki, trener psychologiczny. Od wielu lat zajmuje się problematyką terapii i rozwoju osobowego oraz kształtowaniem kultury organizacyjnej i etosu grup zawodowych, prowadzi szkolenia i warsztaty. Od 1998 roku kieruje pismem „Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia”. Autor książki Wspólnota Anonimowych Alkoholików w Polsce (2008). Poeta i publicysta, członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Kalbarczyk Tomasz – doktorant w Zakładzie Historii Myśli Społecznej, na Wydziale Filozofii i Socjologii UMCS, gdzie zajmuje się filozofią wychowania we współczesnym liberalizmie; nauczyciel akademicki Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji w Lublinie.

Karwat Robert – pisze opowieści dla dzieci w wieku 0–120 lat, baśnie, bajki (w tym bajki terapeutyczne) oraz opowiadania i powieści o miłości. Uzupełnieniem twórczości są eseje, felietony, teksty satyryczne, opowiadania fantastyczne oraz wiersze.

Kotłowska Anna – absolwentka Instytutu Filozofii na Wydziale Nauk Społecznych na UAM w Poznaniu, studentka Teologii Wydziału Teologicznego na UAM w Poznaniu; zajmuje się filozofią religii oraz filozofią człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem życia i twórczości Edyty Stein.

Machut-Mendecka Ewa – absolwentka arabistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Interesuje się kulturą, problematyką społeczną i etnologiczną obszarów muzułmańskich oraz religią islamu. Autorka wielu artykułów i książek, m.in.: Współczesny dramat egipski (1984), Główne kierunki rozwojowe dramaturgii arabskiej (1992), The Art of Arabic Drama. A Study in Typology (1997), Studies in Arabic Theatre and Literature (2000), Archetypy islamu (2004), Świat tradycji arabskiej ( 2005). Jest profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego oraz Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Członek redakcji „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury”.

Olchanowski Tomasz – dr nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Psychoanalizy i Myśli Humanistycznej Uniwersytetu w Białymstoku. Zajmuje się interpretacją wytworów ludzkiej wyobraźni oraz ewolucją psychiczną człowieka. Zainteresowania Autora koncentrują się na zagadnieniach historii kultury i rozwoju cywilizacji, źródłach filozofii, problematyce przemiany duchowej. Autor książek: Jungowska interpretacja mitu ojca w prozie Brunona Schulza (2001), Psychologia pychy (2003), Duchowość i narcyzm (2006), Wola i opętanie (2008) i kilkudziesięciu artykułów z omawianego zakresu. Członek zespołu Redakcji „ALBO albo”.

Pajor Kazimierz – ks. dr, po studiach filozoficzno-teologicznych w Tarnowie przyjął święcenia kapłańskie (1985), studia doktoranckie na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu zakończył rozprawą doktorską nt. Rola archetypu w analitycznej psychologii C.G. Junga (1990). Autor wielu artykułów dotyczących teologii i psychologii głębi oraz książek Psychologia archetypów Junga (2004), Śladami Junga (2006), Psychoanaliza Freuda po stu latach (w przygotowaniu). Jako teolog zainteresowany jest szczególnie możliwością włączenia krytycznie ocenionych teorii psychologii głębi do różnych dziedzin teologii. Współpracuje z Redakcją „ALBO albo” i wydawnictwem ENETEIA.

Qr Rafał – absolwent socjologii (Uniwersytet Warszawski), studiował na Université de Paris X – Nanterre (2005/2006). Obecnie student filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Rumpel Artur – farmaceuta, antropolog kulturowy i konserwatywny publicysta. Publikował w czasopismach naukowych („ALBO albo”, „Konteksty”, „Panacea”, „Uniwersytet Kulturalny”), społeczno-politycznych („Najwyższy Czas”, „Opcja na Prawo”), religijnych („Przewodnik Katolicki”) i lokalnych („U Nas”) oraz na licznych stronach internetowych. Mieszka w Rybniku.

Sieradzan Jacek – historyk religii, buddolog, tłumacz. Autor wielu przekładów z literatury buddyjskiej i poezji współczesnej, m.in. Buddyzm (1987), Drogi karmy i ścieżka Dharmy. Antologia poezji buddyjskiej Ameryki (1993), Śmierć i umieranie. Tradycja tybetańska (1994), Buddyjska wizja śmierci i umierania (1997), Życie po życiu w Tybecie (1997) oraz zbiorów esejów: Starożytna mądrość a nauka współczesna (1993), Buddologia w Polsce (1993), Przekroczyć próg mądrości (1997). Autor trylogii o szaleństwie religijnym: Szaleństwo w religiach świata (2005) oraz Od kultu do zbrodni: Ekscentryzm i szaleństwo w religiach w XX wieku (2006), Boskie szaleństwo: Słownik postaci i zagadnień (w przygotowaniu) oraz książki Jezus Magus. Pierwotne chrześcijaństwo w kręgu magii (2006).

Stępnik Andrzej – doktor nauk humanistycznych w zakresie filozofii. Doktoryzował się na Uniwersytecie Warszawskim. Obecnie pracuje w Zakładzie Filozofii Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie.

Parametry szczegółowe

Czasopismo: "ALBO albo"

Liczba stron: 156

Rok wydania: 2007

Numer wydania: 46

Oprawa: miękka

EAN: 977123008007004, 9771230080469

Szerokość: 16 cm

Wysokość: 23 cm

Waga: 0,251 kg