АЛБО альбо Идеи и фантазии 4/2008 (50)

Pozycja po zwrocie, możliwe uszkodzenia: okładka porysowana, rogi zagięte, strony przybrudzone na grzbiecie.

wielkie idee, ideologie, umysł urojony

Spis treści

Jungowskie inspiracje

Zenon Waldemar Dudek – Myślenie mitologiczne i aktywna wyobraźnia

Encyklopedia jungowska: Kompleks rodziców (opr. ks. Kazimierz Pajor)

Od psychologii do autopsychoterapii

Jadwiga Wais – Burza Szekspira – baśń czy testament?

Archetypy w kulturze

Andrzej Pankalla – Fantazmaty i ich konspiracja z mitami w teorii symbolicznego działania Ernsta E. Boescha

Tomasz Olchanowski – Idea a percepcja zmysłowa i intuicja

Nasze tożsamości

Andrzej Pankalla, Jakub Żmidziński – Fantazmat polskości – muzyka w tle podróży

Radosław Andrzejewski, Andrzej Pankalla – Kazach zsiada z konia? Fantazmat a tożsamość etniczna

Dialog kultur

Ewa Machut-Mendecka – W poszukiwaniu mitów kultury arabskiej

Z poetyki archetypów

Katarzyna Sobijanek – Wyobraźnia jako choroba duszy w świetle powieści J. Zamiatina My i R. Bradbury’ego 451 stopni Fahrenheita

Szymon Kostek – Wspomnienie przeżytej pożogi. Z życia dżdżownic Pera Olova Enquista

Na granicy epok

Szymon Kurpanik – Labirynt, czyli mityczne źródła rozumu

Forum psychologii kultury

Recenzje: Czesław Nosal – Maski osobowości. Czy jesteśmy jedną osobą? (J. Rowan, M. Cooper (red.), Jekyll i Hyde. Wielorakie ja we współczesnym świecie)

Informacje: Elwira Błażewicz – Czerwona Księga C.G. Junga

Wyobraźnia jako choroba duszy w świetle powieści Zamiatina My I Bradbury’ego 451 stopni Fahrenheita

Katarzyna Sobijanek

Uniwersytet Łódzki

"Wyobraźnia jest początkiem tworzenia.

Wyobrażasz sobie to, czego pragniesz,

chcesz tego, co sobie wyobraziłeś

i w końcu tworzysz to, czego chcesz".

Bernard Shaw

Wyobraźnia to zdolność przedstawiania sobie zgodnie z własną wolą sytuacji, osób, przedmiotów, zjawisk itp. nie widzianych dotąd; fantazja” – podaje Słownik języka polskiego (1996, s. 1174); „cecha psychiki ludzkiej wyrażająca się zdolnością do tworzenia wyobrażeń twórczych, fantazji oraz zdolności przewidywania, uzupełniania i odtwarzania zdarzeń, przeżyć innych ludzi, sytuacji (…); w dziełach artyst. oceniana na podstawie bogactwa przedstawień (pojemność), odwzorowania rzeczywistości (wierność), plastyki obrazowania i celowości użytych środków wyrazu” (Internetowy słownik pojęć – Psychologia); „wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy, ponieważ wiedza jest ograniczona” – zauważa Albert Einstein; „wiedzieć jest niczym, wyobrazić sobie – wszystkim” – konstatuje Anatol France.

Literatura naukowa i literatura piękna w różnorodny sposób charakteryzują pojęcie wyobraźni, naświetlając je z określonej pozycji badawczej, przyjętej terminologii czy też estetycznych wyznaczników. Dla potrzeb niniejszego tekstu kierunek rozważań wytyczy perspektywa wybranych tekstów artystycznych, które po trosze wpisują się w przywołane definicje i autorskie konstatacje.

Niewątpliwie wyobraźnia jest integralną częścią człowieka – bez względu na przyjętą metodologię czy koncepcję. Jej wartość i zakres znaczeniowy zmieniał się na przestrzeni wieków. Przez jednych opiewana i uprzywilejowana, np. w dobie romantyzmu i w dramaturgii Szekspira, przez drugich marginalizowana i kwestionowana, np. przez nurt prozy pozytywnej i socrealizm. Należne miejsce przywrócił wyobraźni wiek dwudziesty z nowymi kierunkami i tendencjami w nauce i kulturze. Sztuka, literatura, film i teatr stały się miejscem celebracji człowieka jako jednostki, indywiduum wyłamującego się z harmonijnie skonstruowanego świata, zbuntowanego, wyobcowanego i odczuwającego duchowy głód. Ekspresjonizm, surrealizm, kubizm czy imażynizm, a więc kierunki i prądy w XX-wiecznej awangardzie, przedstawiały złożony stosunek człowieka do rzeczywistości, ich współzależności, wpływy środowiska i, szerzej, społeczeństwa i funkcjonujących w nich norm na kształtowanie się jednostki. Wyobraźnia odgrywała w nich zasadniczą rolę – kreowała przestrzeń i odrealnioną rzeczywistość, była przejawem swobody twórczej, kreacyjnego potencjału wyzwolonego obrazem, myślą czy spostrzeżeniem, symbolem niezależności i oryginalności twórcy.

Dla przykładu, surrealizm próbował zbudować nową, totalną przestrzeń wyobraźni, odwołującą się do podstawowych kategorii estetyki romantycznej, takich jak „duch”, „geniusz”, „wolność”, „twórczość”, „nieskończoność”, ale bazującej na „przekonaniu, że nie wyobraźnia nas otacza jako natura, ale, że odkrywamy ją, tworząc przestrzenie całkowicie nowe i całkowicie wewnętrzne” (Baranowska, 1984, s. 12). Kontynuując swój wywód dotyczący pojęcia wyobraźni surrealistycznej, Małgorzata Baranowska zauważa, że „drogę do tego rodzaju rozpadu absolutu utorowali zwolennicy surrealizmu przez to, że przypisali wyobraźni artysty rolę podstawową, pierwotną wobec rzeczywistości sztuki, a nawet wpływającą na ogląd rzeczywistości natury” (Baranowska, 1984, s. 12).

Potęga wyobraźni, silnie zamanifestowana w awangardzie, znalazła swoje odzwierciedlenie i w literaturze antyutopijnej, która przy użyciu satyry, groteski i hiperboli eksponowała skutki gwałtownego postępu techniczno-cywilizacyjnego, opresywnego konsumpcjonizmu czy totalitaryzmu. Rysowała pełne niepokoju i wewnętrznego napięcia obrazy upodlenia i zniewolenia jednostki, zniekształcone idee utopii, sfinalizowane w apokaliptycznym lub totalitarnym modelu rzeczywistości. Jednocześnie ukazywała jednostki odznaczające się wyobraźnią, głębokim pragnieniem wolności, intymności i niezależności1, których system państwowy nie był w stanie wykorzenić i zniszczyć. W antyutopijnych tekstach wyobraźnia często łączy się z pojęciem duszy, zdolnością „przeżywania” życia i budowania więzi międzyludzkich, ze sferą emocjonalno-uczuciową i, w końcu, z przejawami twórczej działalności.

Prezentowane antyutopie – powieść My Jewgienija Zamiatina i 451 stopni Fahrenheita Raya Bradbury’ego, powstałe w różnym czasie i w innej tradycji literackiej, realizujące odmienne modele rzeczywistości, stanowią ciekawe zestawienie analizowanego problemu wyobraźni, jej kształtowania się w warunkach państwa totalitarnego.

Antyutopia "My"

napisana w 1920 roku, przedstawia rzeczywistość totalitarną w Państwie Jedynym, w którym sprawuje władzę nieomylny Dobroczyńca. Społeczność tworzą „numery” podporządkowane władcy i żyjące zgodnie z Dekalogiem Godzinowym, wyznaczającym czas na posiłek, pracę, odpoczynek, spacerowanie i seks. Domy zbudowane ze szkła zapewniają czystość i porządek w państwie, jak również przezroczystość obywateli. Każdy obywatel „matematycznie doskonałego państwa” ma swojego Opiekuna, na wzór anioła stróża, który obserwuje przydzielony mu „numer” i troszczy się o poprawność jego myśli i postępowania. Prawomyślność i podporządkowanie się woli Dobroczyńcy stanowią istotny element w procesie wychowania obywateli, którzy, pozbawieni wolności i zdolności krytycznego myślenia, żyją w spokoju i błogiej harmonii. W razie pojawienia się snu, symptomów duszy lub też świadomego opuszczenia któregoś punktu dnia, przekroczenia granicy państwa numer zgłaszał się do Biura Opiekunów i poddawał się Wielkiej Operacji, która przywracała mu ład myśli i uczuciowo-emocjonalną obojętność. Na straży szczęścia obywateli stał również Dzwon Gazowy, swoim zastosowaniem przypominający metody eksterminacji w obozie koncentracyjnym, i Maszyna – narzędzie kaźni niepokornych, którym posługiwał się sam Dobroczyńca w obecności wszystkich „numerów” w celu ukarania heretyków. W wyniku działania Maszyny zbuntowany „numer” przekształcał się w kałużę wody, dzięki czemu na powrót stawał się kryształowo czysty, przezroczysty, a więc pożyteczny.

O Autorach

Andrzejewski Radosław – absolwent poznańskiej turkologii, wykładowca języka tureckiego w Katedrze Studiów Azjatyckich UAM. W roku 2008 przebywał na półrocznym stypendium na Uniwerystecie im. Al-Farabiego w Ałmaty (Kazachstan), podczas którego przedsięwziął również wyprawy do Kirgistanu, Uzbekistanu oraz Urumqi (Turkiestan Wschodni). Zainteresowania naukowe: język ujgurski, sytuacja geopolityczna w Turcji i Azji Środkowej, historia.

Bohajedyn Tomasz – ur. w 1974 roku w Bieczu, rysownik w polskiej edycji „Le Monde diplomatique”; publikuje również w wielu innych czasopismach w kraju i zagranicą, na przykład w „Midraszu”, „Ricie Baum”, „Kresach” i „Op. cit.”. Wystawiał między innymi w Klubie Polskich Nieudaczników w Berlinie, na Rozbracie w Poznaniu, w Le Madame w Warszawie, w Galerii Teatru Komuna Otwock, w Galerii Officyny w Szczecinie i w Galerii Garbary 48 w Poznaniu. Opublikował Kongo (2007) oraz Spaghetti western (2008).

Dudek Zenon Waldemar – specjalista psychiatra, zajmuje się psychoterapią indywidualną, psychologią osobowości i psychologią kultury; autor artykułów, opracowań i książek z zakresu psychologii głębi, szczególnie jungowskiej, oraz psychoterapii – m.in. Psychologia integralna Junga (1995; 2006), Jungowska psychologia marzeń sennych (1997; 2007), Podstawy psychologii Junga (2002). Współautor książki Psychologia kultury. Doświadczenia graniczne i transkulturowe (2 wyd. poszerzone 2008). Współredaktor zbioru tekstów pt. Spotkania z Jungiem (2007). Redaktor naczelny i wydawca „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury”.

Kostek Szymon – teatrolog zainteresowany głównie polskim i światowym dramatopisarstwem realistycznym przełomu XIX i XX wieku. Ostatnio opublikował artykuł o dramaturgii Pawła Sali. Aktualnie kończy pracę nad rozprawą na temat dramatopisarstwa Włodzimierza Perzyńskiego w społeczno-kulturowych kontekstach.

Kurpanik Szymon – filozof, doktorant na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Dotychczas autor współpracował z dwumiesięcznikiem „OPCJE”. Opublikował między innymi artykuł Mit i poznanie czyli o co pyta nas Leszek Kołakowski? W pracy naukowej koncentruje się na problematyce racjonalności – jej źródłach, przeobrażeniach oraz współczesnej postaci.

Machut-Mendecka Ewa – absolwentka arabistyki na Uniwersytecie Warszawskim, pasjonuje się literaturą i językiem świata arabskiego. Interesuje się kulturą, problematyką społeczną i etnologiczną obszarów muzułmańskich oraz religią islamu. Autorka wielu artykułów i książek. Napisała m.in.: Współczesny dramat egipski (1984), Główne kierunki rozwojowe dramaturgii arabskiej (1992),Archetypy islamu (2004), Świat tradycji arabskiej (2005). Jest profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego oraz Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Członek redakcji „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury”.

Olchanowski Tomasz – dr nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Psychoanalizy i Myśli Humanistycznej Uniwersytetu w Białymstoku. Zainteresowania Autora koncentrują się na zagadnieniach historii kultury i rozwoju cywilizacji, ze szczególnym uwzględnieniem ewolucji psychicznej człowieka, źródłach filozofii, problematyce przemiany duchowej. Autor książek: Jungowska interpretacja mitu ojca w prozie Brunona Schulza (2001), Psychologia pychy (2003), Duchowość i narcyzm (2008) i kilkudziesięciu artykułów z omawianego zakresu.

Pajor Kazimierz – ks. dr, po studiach filozoficzno-teologicznych w Tarnowie przyjął święcenia kapłańskie (1985), studia doktoranckie na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu zakończył rozprawą doktorską Rola archetypu w analitycznej psychologii C.G. Junga (1990). Autor wielu artykułów nt. teologii i psychologii głębi oraz książek Psychologia archetypów Junga (2004), Śladami Junga (2006), Psychoanaliza Freuda po stu latach (2009). Jako teolog zainteresowany jest szczególnie możliwością włączenia krytycznie ocenionych teorii psychologii głębi do różnych dziedzin teologii. Współpracuje z Redakcją „ALBO albo” i wydawnictwem ENETEIA.

Pankalla Andrzej – doktor psychologii, adiunkt na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Członek Redakcji „ALBO albo”, a także Rady Naukowej Instytutu Psychologii Mitu w Warszawie, Towarzystwa Kultur Pierwotnych, International Association for Cross-Cultural Psychology, Sociedad de Etnopsicologia Aplicada. Organizator psycho-kulturowych wypraw badawczych (Meksyk, Ekwador, Chiny, Afryka, Syberia, Korea Płn.). Dyrektor Centrum Edukacji „Inkantacje” w Poznaniu. Autor monografii Psychologia mitu. Kultury tradycyjne a współczesność (2000), współautor książek Psychescapes. Tożsamość naszych czasów? (2007) oraz Psychologia kultury (wyd. 2 poszerzone 2008), współredaktor „Studies in the History of Psychology and the Social Sciences”. Współautor filmów dokumentalnych: „Ekwador 12/12” i „Yage”. Obszary badawcze: psychologia kultury współczesnej, mitoterapia, doświadczenia liminalne, tożsamość, historia psychologii.

Sobijanek Katarzyna – doktorantka II roku stacjonarnych studiów doktoranckich na Uniwersytecie Łódzkim; specjalność: filologia rosyjska, Katedra Literatury i Kultury Rosyjskiej. Przedmiotem zainteresowań naukowych jest problematyka związana z gatunkiem antyutopii, głównie na podstawie rosyjskiej prozy XX wieku, fantastyka naukowa i twórczość Andrieja Tarkowskiego. Zwolenniczka dialogu międzykulturowego i miłośnik przyrody.

Żmidziński Jakub – Wykładowca Poznańskiej Akademii Sztuk Pięknych. Polonista i kulturoznawca. Zajmuje się historią i teorią kultury, korespondencjami sztuk, kulturowym wymiarem muzyki. Kończy doktorat na temat literackiego obrazu Pienin. Publikuje m.in. w „Czasie Kultury”, „Wierchach”. Pasje: poezja, góry.

Wais Jadwiga – socjolog, antropolog baśni. Zajmuje się zagadnieniami z dziedziny przemiany duchowej, obejmującej pogranicze filozofii, psychologii, socjologii, mitologii, baśni i literatury pięknej. Autorka książek Gilgamesz i Psyche (2001) oraz Ścieżki baśni. (2006) oraz wielu artykułów.

Parametry szczegółowe

Czasopismo: "ALBO albo"

Liczba stron: 179

Rok wydania: 2008

Numer wydania: 50

Oprawa: miękka

EAN: 977123008008704, 9771230080506

Szerokość: 16 cm

Wysokość: 23 cm

Waga: 0,301 kg