ИЛИ ИЛИ Персона 1/2009 (51)

Pozycja po zwrocie, możliwe uszkodzenia: okładka porysowana, rogi zagięte, strony przybrudzone na grzbiecie.

maska, manipulacja, PR

Spis treści

Jungowskie inspiracje

Zenon Waldemar Dudek – Persona w dramacie indywiduacji

Mała Encyklopedia Psychologii Głębi: Persona. Twarze osobowości (opr. Zenon Waldemar Dudek)

Od psychologii do autopsychoterapii

Anna Bielańska – Role i ich znaczenie

Tomasz Olchanowski – Uwięzienie w personie

Archetypy w Kulturze

Jerzy Tomasz Bąbel – „Więcej światła!”

Nasze tożsamości

Tadeusz Kobierzycki – Psychologiczne dylematy mężczyzn. Wzory, typy, identyfikacje i role

Dialog kultur

Ewa Machut-Mendecka – „Ja indywidualne” i „ja społeczne” w poezji Maliki al-Asimi

Z poetyki archetypów

Tomasz Bohajedyn – Wybór poezji (***, Picasso w burdelu, ***, Horror, Kubizm, ***, Sted, Impuls)

Na granicy epok

Damian Liszka – Rozwój badań nad nieświadomością w ramach XIX-wiecznej psychologii

Andrzej Jastrzębski OMI – U zarania psychologii osobowości. Gordon W. Allport

Forum psychologii kultury

Sprawozdanie: XV Forum Inspiracji Jungowskich – „Punkty zwrotne” – Tomasz Olchanowski

„Więcej światła!”

Jerzy Tomasz Bąbel

Do granic śmierci doszedłem i progów Prozerpiny dotknąłem, a wróciłem przez bezdnie wszystkich żywiołów. W głębokiej nocy widziałem słońce ślepiącym blaskiem jaśniejące, patrzyłem w oczy potęgom piekielnym i niebieskim potęgom i do stóp ich czołem uderzyłem. Usłyszałeś tedy, ale choć-eś usłyszał, trzeba, abyś nie rozumiał.

Ten unikatowy w piśmiennictwie starożytnym opis umieścił w swojej powieści Metamorfozy, czyli złoty osioł Apulejusz (Aulus Lucius, ur. w 129 r. n.e.) z Madaury (Afryka rzymska). Lucjusz, bohater owej powieści, zamieniony przez czarownice w osła (= motyw wędrówki dusz), po wielu przygodach odzyskuje ludzką postać i zostaje wtajemniczony w niezwykłe misteria, których kulminacyjnym punktem było objawienie świętych przedmiotów, pojawiających się w ostrym świetle (epopteia), „wśród oślepiającego ognia”.

Apulejusz pobierał nauki w Kartaginie i Atenach. Był filozofem gustującym w doktrynach neoplatońskich zmieszanych z elementami myśli Pitagorasa. Ciekawy świata i rzeczy ukrytych, w trakcie podróży po Grecji i Wschodzie został wtajemniczony w rozmaite misteria. W powieści Metamorfozy umieścił szczegółowy opis tych ceremonii. Jako jedyny z pisarzy starożytnych ujawnił, w sposób symboliczny, najgłębszy sens wtajemniczeń – spotkanie z wewnętrznym światłem, dzięki któremu dokonuje się całkowita przemiana osobowości mista, a on sam uzyskuje zbawienie i nieśmiertelność.

Czy dziś jesteśmy w stanie zrozumieć w pełni wstrząsającą starożytnymi ludźmi głębię tego religijnego doświadczenia?

Jak wynika z dotychczasowych badań, umierający ludzie doświadczają szeregu powtarzalnych wrażeń, takich jak: uświadomienie sobie własnej śmierci, spokoju i braku poczucia bólu, przeglądu całego swojego życia oraz niechęci do powrotu. Najczęstszym jest jednak przeżycie tzw. OBE (out of body experience), czyli przebywania poza ciałem, oraz wrażenie przechodzenia przez tunel. Wiele osób ma doznania spotkania ludzi przy końcu tunelu oraz spotkania ze świetlistą istotą, którą utożsamiają z Bogiem, Jezusem, Allahem lub Buddą. Doświadczenia z pogranicza śmierci (near death experience – NDE) powodują całkowitą zmianę osobowości człowieka. Ujawniają się u niego ponadto zdolności paranormalne. Ci, którzy doświadczyli NDE, stali się osobami bardzo zrównoważonymi, spokojnymi, kochającymi życie, pracowitymi i co najważniejsze – zupełnie utracili lęk przed śmiercią. Doznania owe mają uzdrawiającą moc.

Doświadczenie wewnętrznego światła jest uniwersalne i dotyczy całego gatunku Homo sapiens sapiens, bez względu na rasę, płeć, wiek, uwarunkowania kulturowe czy też wyznawaną religię. Czytając relacje ludzi, którzy powrócili do życia po przebyciu śmierci klinicznej, nie sposób nie zwrócić uwagi na analogiczny do starożytnych inicjacji charakter tego przeżycia: „ja” rozpływa się w jakimś nieskończonym bycie, a procesowi temu prawie zawsze towarzyszy wrażenie podmiotu, „że porwał go strumień nadprzyrodzonego światła”.

Relacje takie odnotowywujemy we wszystkich systemach religijnych, i to od wielu tysięcy lat. Wydaje się, że z tego typu doznaniami należy wiązać zabytki z epoki kamienia, określane jako dowody istnienia tzw. kultu słońca. Miedziane, złote, bursztynowe i kościane tarczki – amulety i pektorały znajdowane w bogato wyposażonych grobach świadczą o tym, że pochowani w nich ludzie (zazwyczaj szamani lub przywódcy rodowi, plemienni) przeszli przez głębokie inicjacyjne doświadczenie spotkania z wewnętrznym światłem. Jak się wydaje, występujący sporadycznie na terenach Europy w środkowej i młodszej epoce kamienia obrządek ciałopalenia, który nabrał ogromnego znaczenia i popularności w epoce brązu i trwał w niektórych rejonach naszego kontynentu aż do chwili zwycięstwa chrześcijaństwa – również miał istotny związek z tymi mistycznymi przeżyciami.

Doświadczenie wewnętrznego światła w religiach Egiptu i Eurazji

W starożytności, nad Nilem wierzono, że zmarły po śmierci staje się Ozyrysem, a więc bogiem. Ozyrys był natomiast „nocnym słońcem” w zaświatach. Wedle Księgi Anduat jego ciało było zarazem ciałem boga słońca Re, który przewoził na swojej niebiańskiej barce dusze zmarłych w zaświaty, sam był wielkim zmarłym, który codziennie umierał, aby rankiem następnego dnia zmartwychwstać.

W scenie Sądu Zmarłych znajdującej się w ramessydzkim grobowcu Nechtamona (nr 341) widnieje figura uskrzydlonego anioła otoczona jaśniejszymi smugami, które sugerują promieniowanie bijące od bóstwa. Prawdziwa postać boga ma niewyraźne kontury opromienione oślepiającym blaskiem.

Faraonowie w wyniku skomplikowanych rytuałów koronacyjnych stawali się bogami. Za takich w każdym bądź razie ich uważano. I, co ciekawe, utożsamiano ich z bogiem słońca Re. Dla przykładu, Ramzes II jest „wizerunkiem Re, który oświeca świat tak jak tarcza słoneczna”, a Merenptah „słońcem ludzkości, które odpędza ciemności od Egiptu”.

Inicjowany Lucjusz z powieści Apulejusza po przeżyciu doświadczenia wewnętrznego światła, o świcie następnego dnia, po nabożeństwie, został ubrany w 12 świętych sukien kapłańskich (= symbol 12 miesięcy). W rękę włożono mu płonącą pochodnię, a na głowę wieniec z jasnych liści palmowych. I kiedy tak stał „ustrojony niby posąg słońca, odsunięto nagle zasłony” i ukazał się oczom zgromadzonego tłumu wiernych, którzy przez trzy dni obchodzili uroczystości „urodzin wtajemniczonego”. Lucjuszowi, utożsamionemu z Heliosem, bogiem słońca, oddawano cześć. Czy na pewno jemu? A może, co jest bardziej prawdopodobne, mistycznemu światłu, które się w nim objawiło?

W starożytnym Egipcie, jak twierdzą rzeczoznawcy, wielka rewolucja religijna, jaką zainicjował faraon Echnaton (zm. ok. 1358 r. p.n.e.), była próbą przekształcenia henoteizmu w monoteizm. Ciemna kraina bóstw zmarłych (Ozyrysa i Sokarisa) została włączona w świetlisty krąg boga słońca Atona, a następnie wręcz wyrugowana z wizji świata. Sens krótkotrwałej rewolty określił zwięźle i trafnie egiptolog Erik Hornung: „Nie było boga poza Atonem, a Echnaton był jego prorokiem”. Czy prorok ów doświadczył spotkania z mistycznym światłem? Tego nie można wykluczyć, zważywszy na wrażliwy, neurasteniczny charakter władcy i jego osobiste zaangażowanie w sprawę religijnej reformy. „Śpisz, dzięki czemu się budzisz; umierasz, dzięki czemu żyjesz”, powiadają Teksty Piramid. Wedle nauk Hermesa Trismegiostosa (II–III w. n.e.), jeśli człowiek nauczy się patrzeć na siebie jako na uczynionego z życia i światła – powróci do życia.

W irańskiej religii Zaratustry, mającej swe prapoczątki w okresie neolitu, mówi się o bezwzględnej walce Dobra i Zła, Światła i Ciemności. W Persji ukuto termin farr (pers. „blask, wspaniałość, chwała”; awest. xvarenah – „sława, wielkość, blask, charyzma”). Była to sakralna, charyzmatyczna właściwość, którą bogowie mogli obdarzać śmiertelników, głównie władców. Farr miał uzdrawiającą, dobroczynną moc, która czyniła człowieka potężnym, niezwyciężonym i bogatym. Moc ta ukryta była w głębinach wód „morza” Wourukasza (awest. „O Szerokich Zatokach”). Mogła opuścić człowieka, odlatując od niego w postaci ptaka waregna (sokoła?). Przedstawiano ją również w postaci złotego barana, co jest uderzającą analogią Złotego Runa z mitów greckich i kultu runa u Hetytów.

Bóg Ahura Mazda posiadał farr w najwyższym stopniu. „Płomień” wystrzeliwał również z czoła boga słońca Mitry. Jako słoneczne światło, emanował z głów władców. Wedle podań irańskich matka przed urodzeniem Zaratustry otrzymała jego farr. „Przez trzy noce ściany domu wyglądały, jakby były z ognia” (Zatsparama 5). Prorok ów miał zostać spłodzony przez rodziców, gdy zażyli haomę (święty halucynogenny napój) zmieszaną z krowim mlekiem, a narodzone dziecko promieniowało niezwykłym światłem. Haoma, jak twierdzono, była bogata w xvarenah, ognisty, świetlisty fluid, ożywiający i spermatyczny. Była ona napojem nieśmiertelności, który kapłani wypijali podczas ceremonii. Stan maga można było uzyskać przede wszystkim przez ofiarę z haomy.

Istniało przekonanie, że xvarenahem obdarzony jest każdy człowiek, a w dniu ostatecznej odnowy i przemiany „wielkie światło wydające się emanować z ciał będzie ciągle na tej ziemi” (Zatsparama). Błyszczący nad świętą górą, farr ma być zapowiedzią pojawienia się Saoszjanta, odkupiciela cudownie zrodzonego z nasienia Zaratustry. Dodajmy na koniec, że „Jima Błyszczący Król”, czyli Dżamszid, miał być mądrym, sprawiedliwym władcą, żyjącym w złotym wieku Irańczyków, on jednak stracił xvarenah ze względu na swą pychę i zginął przecięty na dwoje. Ów Pierwszy Król głosił kłamstwa i dlatego, wedle mitów perskich, utracił nieśmiertelność.

Niezliczone dzieła sztuki sakralnej z kręgu cywilizacji chrześcijańskiej, buddyjskiej i perskiej prezentują wyobrażenia bóstw, buddów, świętych, jak również władców z głowami otoczonymi złotymi, świetlistymi aureolami, będącymi symbolami słońca, promieniowania energii nadnaturalnej lub emanacjami światła ducha. Niekiedy aureola otacza całe ciało, tworząc kształt mandorli.

O Autorach

Bąbel Jerzy Tomasz – dr n. hum., ukończył studia na Wydziale Historii UW. Pracował w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie (1971–2000) oraz w Muzeum Historyczno-Archeologicznym w Ostrowcu Św. (2000–2008), gdzie pełnił funkcję dyrektora oraz zastępcy dyrektora muzeum ds. Rezerwatu Archeologiczno-Przyrodniczego „Krzemionki Opatowskie”. Kierował pracami wykopaliskowymi na stanowiskach archeologicznych w Krzemionkach oraz na Wyżynie Sandomierskiej. Brał udział w licznych pracach archeologicznych w kraju i za granicą. Uczestniczył w międzynarodowych ekspedycjach wykopaliskowych w Bułgarii, Finlandii, USA, Tadżykistanie i Turkmenistanie. Autor wielu ekspozycji muzealnych i scenariuszy wystaw. Pomysłodawca, orędownik i współwykonawca podziemnej trasy ekspozycyjnej w neolitycznych kopalniach w Krzemionkach. Autor książki Reinkarnacja. Z dziejów wierzeń Europy przedchrześcijańskiej (2009), około 200 artykułów, prac naukowych i popularnonaukowych. Kustosz dyplomowany. Hobby – turystyka (zwiedzanie obiektów zabytkowych i muzeów; zwiedził ponad 30 krajów na 4 kontynentach).

Bielańska Anna – psycholog kliniczny, psychoterapeuta i superwizor psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Terapeuta psychodramy z certyfikatem Psychodrama Institut für Europa. Przewodnicząca Polskiego Instytutu Psychodramy, oraz członek międzynarodowego zarządu Psychodrama Institut für Europa. Autorka książki Teatr, który leczy, oraz artykułów dotyczących drama terapii i leczenia osób zaburzonych psychicznie. Pracuje w Oddziale Dziennym Kliniki Psychiatrii Dorosłych Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie z osobami chorującymi psychicznie. Trener Psychodrama Institut für Europa.

Bohajedyn Tomasz – rysownik w polskiej edycji „Le Monde diplomatique”; publikuje również w wielu innych czasopismach w kraju i za granicą, na przykład w „Midraszu”, „Ricie Baum”, „Kresach” i „Op. cit.”. Wystawiał między innymi w Klubie Polskich Nieudaczników w Berlinie, na Rozbracie w Poznaniu, w Le Madame w Warszawie, w Galerii Teatru Komuna Otwock, w Galerii Officyny w Szczecinie i w Galerii Garbary 48 w Poznaniu. Opublikował Kongo (2007) oraz Spaghetti western (2008).

Dudek Zenon Waldemar – specjalista psychiatra, zajmuje się psychoterapią indywidualną, psychologią osobowości i psychologią kultury; autor artykułów, opracowań i książek z zakresu psychologii głębi, szczególnie jungowskiej, oraz psychoterapii – m.in. Psychologia integralna Junga (1995; 2006), Jungowska psychologia marzeń sennych (1997; 2007), Podstawy psychologii Junga (2002). Współautor książki Psychologia kultury. Doświadczenia graniczne i transkulturowe (2005). Współredaktor zbioru tekstów pt. Spotkania z Jungiem (2007). Redaktor naczelny i wydawca „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury”.

Jastrzębski Andrzej – asystent Wykonawczy Rady Generalnej Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Rzymie. Dr filozofii (specjalizacja metafizyka i antropologia filozoficzna, KUL), mgr teologii (Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu). Ukończył Podyplomowe Studium Poradnictwa Psychologicznego i Psychoterapii dla Duchowieństwa KUL. Autor książki Wielcy wizjonerzy, czyli filozofia psychologicznie oswajana (2010).

Kobierzycki Tadeusz – dr hab. profesor filozofii w Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie, profesor psychologii w Uniwersytecie Trnavskim w Bratysławie (Słowacja). Zajmuje się antropologią i epistemologią sztuki, psychologii i medycyny; aktualnie przygotowuje angielskie wydanie swojej pracy Poza miłością i wolnością. Syndrom uzależnienia psychologicznego (I wyd. polskie 1992) oraz kontynuuje studia nad kognitywnymi teoriami ciała.

Liszka Damian – absolwent filozofii UMCS w Lublinie. Od 2006 r. doktorant w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, pod opieką prof. H. Jakuszko. W 2009 r. ukończył pisanie rozprawy doktorskiej pod tytułem: „Teorie funkcjonowania umysłu w pismach młodego Zygmunta Freuda”. Obecnie po czynnościach wszczęcia przewodu doktorskiego. Obszar zainteresowań: psychoanaliza, rozwój nauki w wieku XIX, powstanie psychologii naukowej, teoria poznania.

Machut-Mendecka Ewa – absolwentka arabistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Interesuje się kulturą, problematyką społeczną i etnologiczną obszarów muzułmańskich oraz religią islamu. Autorka wielu artykułów i książek. Napisała m.in.: Współczesny dramat egipski (1984), Główne kierunki rozwojowe dramaturgii arabskiej (1992), The Art of Arabic Drama. A Study in Typology (1997), Studies in Arabic Theatre and Literature (2000), Archetypy islamu (2004), Świat tradycji arabskiej (2005). Jest profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego oraz Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej. Członek redakcji „ALBO albo. Problemy psychologii i kultury”.

Olchanowski Tomasz – dr nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Psychoanalizy i Myśli Humanistycznej Uniwersytetu w Białymstoku. Zainteresowania Autora koncentrują się na zagadnieniach historii kultury i rozwoju cywilizacji, ze szczególnym uwzględnieniem ewolucji psychicznej człowieka, źródłach filozofii, problematyce przemiany duchowej. Autor książek: Jungowska interpretacja mitu ojca w prozie Brunona Schulza (2001), Psychologia pychy (2003), Duchowość i narcyzm (2006), Wola i opętanie (2008) i kilkudziesięciu artykułów z tego zakresu.

Summaries

Persona in the drama of individuation

Zenon Waldemar Dudek

Ancient tragedy illustrates a dramatic aspect of human life. The presentation of internal dilemmas and manifestation of the fate are shown in the play of ancient actors on the scene. The persona is external part of the personality used by the individual in everyday life during communication, in social situations, playing roles as man or women, king or serviceman, i.e. In the article is discussed Jungian point of view concerning social function of the personality and its influence on the process of individuation.

Key words: persona, individuation, drama

Persona. Faces of personality

Zenon Waldemar Dudek

The term “persona” in the analytical psychology of C.G. Jung means ‘external personality’, mask or facade. Persona very often shows different faces; many or even all of them we can see as false traits of the man. The customs, art and social roles are the reservoir of roles people can use as a means of individual communication. Ritual created by different cultures give people large possibility to participate in social play. Ritual demonstrates basic human needs to feel a member of the group, national family and universal community etc.

Key words: persona, mask, facade, ritual

Roles and their meaning

Anna Bielańska

Psychodrama is a group therapy invented by J. Moreno based on playing roles and presenting emotional and interpersonal problems on the therapeutic scene. The author shows types of roles by Moreno (psychosomatic, psychodramatic and social), intra-role relations by Daniel (progressive, retrogressive and coping roles), metaroles by Blatner (metarole as locus of control), model of roles by Schindler (Alfa – the leader, Beta – the advisor or expert, Gamma – nuclear member, Omega – scapegoat). Important part of psychodrama are methods of therapy – playing and changing roles, feedback, improvisation.

Key words: psychodrama, roles, metaroles, playing

Imprisonment in persona

Tomasz Olchanowski

The author of article presents concept of man, who shows tendency to be a victim of own shadow and persona. To explain this process he used metaphor of Scylla and Charybda. Author confronts Jung’s theory with approach of body therapists (Reich, Lowen and Boadella), so he analyses the relation between functional ego and ego of status and between character, on the one side, and persona and shadow, on the second.

Key words: persona, archetype of persona, Shadow, character, functional ego, ego of status.

„More light!”

Jerzy Tomasz Bąbel

The text explains significance of the symbol of light in humane culture. A meeting with light or light being is old picture of mystic and extrasensory phenomena. All religious systems has symbols of light as the central presentations of God or gods. The fire is used in funeral ceremonies as symbol of internal light and the Sun is often a God (ancient Egypt, Helios of ancient Greece). Mystic experience linked with symbol of light or fire is known also to warriors, for instance the Hindu warriors known as kshatria. Internal light know other cultures, magic and religions: Christianity and Holy Graal, traditions of Tibet, gnosticism. Transpersonal psychology explains the transformation of internal experience as a way to light (the concept of BPI, basic perinatal matrices of S. Grof).

Key words: internal light, fire, mystics, basic perinatal matrices

Psychological dilemmas of men. Patterns, types,identification and roles

Tadeusz Kobierzycki

Sex identity is analysed in modern psychology in different ways. Jung is the autor of the concept of the Anima (the feminine in man) and the Animus (the masculine in women). A Jungian psychologist Ole Vedfelf distinguish four psychological sexes: daughter of mother, daughter of father, son of mother, son of father. Other Jungian psychologist, Erich Neumann, writes about two types of the feminine: transforming feminine linked with the Anima (young women) and basic feminine linked with mother aspect (maternal). Similar analyses presents S. Bem (Bem Sex Role Inventory), she distinguish types of men and women both with masculine and feminine traits and with traits of androgyny.

Key words: roles, feminine, androgyny, Bem Sex Role Inventory

„Self” in context of personal and social life in the poetry of Malika al-Asimi

Ewa Machut-Mendecka

Malika al-Asimi is an outstanding poet of Morocco, author of poetry collections and in the same time well-known figure of the public life being a.o. member of Moroccan Parliament for many years. In her works she enhances the problem of “individual self” as well “social self”. In this way her poetry linking opposite notions creates a coherent, well – done entity.

Al-Asimi outlines the problems of inner life on one hand and those of the surrounding reality with special consideration to Arabic and Muslim world on the other hand. Al-Asimi pay attention to inner life of person and, on the other hand, to the surrounding reality, with special consideration to Arabic and Muslim world. In her poetry we can recognize the following main themes: searching for own self in individual and social context, might of elements and desert, symbolism of light and gloom, reflections of soul in nature, importance of woman as Anima, identity and extermination.

Key words: individual self, social self, symbolism, Muslim world

The Progress of Investigations on the Unconsciousness in the XIX Century Psychology

Damian Liszka

Scientists of the XIX century Europe began investigations of the unconscious processes, acts, and ideas. The researchers belonged to few disciplines such as philosophy, medicine, neurology, as well as just emerging new science about human soul – psychology. Many investigations in the field of neurology have showed that there were a lot of processes within the human body that were not known to the subject. P. Janet and H. Bernheim have conducted experiments over the phenomena of hipnosis and hysteria and noticed that many of their patients had been showning certain motives and behaviours that were unconscious to themself. On the other hand, the so called „unconscious ideas“ problem was investigated by G.T. Fechner, J. Breuer, and S. Freud within psychology.

Key words: unconsciousness, hipnosis, hysteria, neurology, philosophy

At the dawn of personality theory.Gordon W. Allport

Andrzej Jastrzębski OMI

This article is an attempt to show how Allport’s understanding of the human being is related to philosophy and how it contributed to the birth and subsequent development of personality theory, a new branch of psychology. Among his psychologist peers Allport appears as the one most interested in the philosophical background of psychological theories. His work is to be seen as an attempt to integrate a philosophical understanding of the human being into psychology, thus creating a new approach to human personality studies.

Key words: person, freedom, consciousness, intentionality, self

Parametry szczegółowe

Czasopismo: "ALBO albo"

Liczba stron: 147

Rok wydania: 2009

Numer wydania: 51

Oprawa: miękka

EAN: 977123008009401, 9771230080513

Szerokość: 16 cm

Wysokość: 23 cm

Waga: 0,25 kg