Konwergencja dochodowa w krajach Unii Europejskiej

Tytuł:  Konwergencja dochodowa w krajach Unii Europejskiej

Analiza ekonometryczna

Autorzy:  Batóg Jacek

Wydawca:  Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego

ISBN:  978-83-7241-796-1

Miejsce i rok wydania:  Szczecin 2010

Wydanie:  I

Ilość stron:  273

Format  B5

WPROWADZENIE

Sformułowanie problemu

Obserwacja kształtowania się poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego

poszczególnych gospodarek pozwala sformułować wniosek o ciągle aktualnym

stwierdzeniu profesora Z. Czerwińskiego: „Jesteśmy świadkami ogromnych

dysproporcji między poziomami rozwoju gospodarczego w różnych krajach.

Dysproporcje te nie wykazują tendencji do zanikania, a w pewnych dziedzinach

nawet się pogłębiają. Nic dziwnego, że w tej sytuacji wykrycie pewnych prawidłowości w rozwoju gospodarczym krajów i znalezienie dróg szybkiego i harmonijnego rozwoju staje się zagadnieniem pierwszorzędnej wagi” (Czerwiński,1977, s. 337).

Należy zauważyć, że pogląd ten potwierdzają aktualne analizy rozwoju

gospodarczego przeprowadzane dla dużej próby krajów, które wskazują na wy-

stępowanie prawidłowości polegającej na braku tendencji do wyrównywania się

dochodów per capita osiąganych przez ich mieszkańców. To utrzymujące się,

a nawet często pogłębiające się zróżnicowanie jest przejawem przede wszystkim odmiennych długookresowych stóp wzrostu gospodarczego 1 .

Warto jednak zwrócić uwagę na to, że gdy badanie międzynarodowego

zróżnicowania poziomów produktu (dochodu) per capita przeprowadzane jest

w ramach stosunkowo jednorodnej grupy krajów, to można zaobserwować wy-

stępowanie zjawiska wskazującego na wyrównywanie się nierówności dochodowych między tymi krajami, czyli zachodzenie konwergencji dochodowej 2 .

1 „Jeżeli chcemy zrozumieć, czym powodowane są znaczące różnice w jakości życia

między krajami, to musimy wyjaśnić mechanizm zróżnicowania długookresowych stóp wzrostu,

którymi się one charakteryzują” (Barro, Sala-i-Martin, 2004, s. 6). Należy zauważyć, że brak tej

prawidłowości nie przekreśla możliwości występowania konwergencji o charakterze warunkowym.

2 W pracy zamiast określenia „konwergencja dochodowa” używane będą równoznaczne

pojęcia: „konwergencja realna” oraz „zbieżność dochodowa”. Określenie „efekt doganiania”

(catch-up effect) oznaczać będzie zjawisko zmniejszania się różnic w poziomach dochodów

Według R. Barro i X. Sala-i-Martina, zjawisko konwergencji absolutnej jest bardziej widoczne w przypadku wykorzystywania prób zawierających krajeo zbliżonym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, charakteryzujących się podobnymi poziomami skłonności do oszczędzania, płodności, deprecjacji kapitału oraz stosowanej technologii (Barro, Sala-i-Martin, 2004, s. 45–47).

W kontekście zróżnicowanego przestrzennie wzrostu gospodarczego i związanych z tym nierówności dochodowych ważnym zagadnieniem jest udzielenie odpowiedzi na następujące pytania: jak mierzyć istniejące nierówności dochodowe, czy różnice te są istotne oraz jakie czynniki powodują ich wzrost lub zmniejszanie się? Tak sformułowane pytania oraz wiele innych wiążących się z nimi kwestii wzrostu gospodarczego są przedmiotem ilościowych rozważań określanych często mianem „ekonometrii wzrostu” (Durlauf, Johnson, Temple, 2004, s. 27).

W prowadzonych rozważaniach główną rolę odgrywa pojęcie konwergencja, a zwłaszcza konwergencja dochodowa. Konwergencja dochodowa rozumiana jest jako wyrównywanie się poziomów produktu krajowego brutto przypadającego na jednego mieszkańca lub na jednego zatrudnionego między krajami bogatymi a krajami o niższym poziomie rozwoju gospodarczego. Dynamiczny rozwój badań nad konwergencją dochodową odnotowano w latach 90.ubiegłego stulecia3 . Wśród przyczyn tego zainteresowania wymienia się w literaturze opracowanie nowych zbiorów danych statystycznych umożliwiających wykonywanie odpowiednich obliczeń i porównań w ujęciu międzynarodowym, wykorzystywanie wartości tempa konwergencji dochodowej do szacowania udziału kapitału w wytwarzanym produkcie krajowym oraz traktowanie analizykonwergencji jako narzędzia weryfikacji adekwatności istniejących teorii

Spis treści

Wprowadzenie ..................................................................................................... 9

Rozdział 1

Konwergencja dochodowa w procesie wzrostu gospodarczego .................... 23

1.1. Znaczenie wzrostu gospodarczego w procesach rozwojowych ........ 23

1.2. Determinanty wzrostu gospodarczego .............................................. 29

1.3. Definicje i rodzaje konwergencji w sferze zjawisk ekonomicznych .... 44

Rozdział 2

Rodzaje konwergencji dochodowej typu β w świetle teorii wzrostu gospodarczego .. 67

2.1. Konwergencja absolutna typu β w modelach wzrostu gospodarczego. 70

2.2. Koncepcja warunkowej konwergencji dochodowej typu β .............. 102

Rozdział 3

Metody badania klasycznej konwergencji dochodowej .................................. 107

3.1. Metody analizy konwergencji dochodowej dla danych przekrojowych ..... 108

3.1.1. Badanie konwergencji absolutnej typu β ............................ 109

3.1.2. Analiza konwergencji absolutnej typu γ ............................. 120

3.1.3. Równanie konwergencji warunkowej typu β ...................... 121

3.1.4. Zalety i ograniczenia wykorzystywania danych przekrojowych w analizie konwergencji .. 126

3.2. Metody badania konwergencji typu σ .............................................. 129

3.3. Koncepcja poziomej i pionowej konwergencji krańcowej typu β oraz σ ...... 131

Rozdział 4

Nieklasyczne metody badania konwergencji dochodowej ............................. 135

4.1. Metody analizy szeregów czasowych w badaniu zjawiska konwergencji stochastycznej . 136

4.2. Wykorzystanie rozkładów zmiennych w analizie konwergencji klubowej .... 134

4.3. Sposoby badania konwergencji dochodowej w przypadku występowania autokorelacji przestrzennej .. 147

4.4. Propozycja nowego podejścia w analizie konwergencji dochodowej (miara Mt, t + 1 ) ..... 151

Rozdział 5

Ekonometryczna analiza konwergencji dochodowej w krajach Unii Europejskiej... 154

5.1. Dotychczasowe wyniki badania konwergencji dochodowej ............ 159

5.2. Badanie absolutnej i warunkowej konwergencji dochodowej typu β i γ ... 168

5.2.1. Szybkość konwergencji absolutnej typu β .......................... 168

5.2.2. Szybkość konwergencji absolutnej typu γ .......................... 183

5.2.3. Tempo konwergencji warunkowej typu β ........................... 185

5.3. Analiza konwergencji z wykorzystaniem miar zróżnicowania i koncentracji ... 191

5.3.1. Konwergencja typu σ .......................................................... 193

5.3.2. Wyniki badania konwergencji z zastosowaniem wybranych miar koncentracji . 196

5.4. Analiza konwergencji dochodowej z wykorzystaniem szeregów czasowych ..... 197

5.5. Badanie zbieżności dochodowej z wykorzystaniem rozkładów zmiennych ........ 211

5.6. Ocena konwergencji dochodowej za pomocą miary Mt, t + 1 .............. 214

5.7. Analiza konwergencji krańcowej ..................................................... 217

5.7.1. Pozioma konwergencja krańcowa typu β ........................... 218

5.7.2. Pionowa konwergencja krańcowa typu β ........................... 221

5.7.3. Pionowa konwergencja krańcowa typu σ ........................... 223

Wnioski ............................................................................................................... 227

Literatura ............................................................................................................ 237

Summary .............................................................................................................. 266

Spis tabel i rysunków ........................................................................................... 269